ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ - μια διάσταση προφητική, ιστορική, επαναστατική

 Thoughts

του Κωστή Μπασογιάννη

«Ἐποίησε κράτος ἐν βραχίονι αὐτοῦ, διεσκόρπισεν ὑπερηφάνους διανοίᾳ καρδίας αὐτῶν· καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσε ταπεινούς, πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν καὶ πλουτοῦντας ἐξαπέστειλε κενούς».

(Η Μαριάμ μετά τον Ευαγγελισμό της, για τον υπέρτατο Αγαπημένο Επαναστάτη: Τον Μέγα Θεό μας)Η πρώτη προφητεία τής Παναγίας μετά τον Ευαγγελισμό, σύμφωνα με το Ευαγγέλιο του Λουκά (Λουκ. 1:51-55), είναι μια ευαγγελική πολιτικοοικονομική διαθήκη με ιστορική – οντολογική - κοινωνική και όχι ηθική ή δικαιική βάση. Ας ξεκινήσουμε από την βάση:

Ιστορική η αναφορά, αφού το κράτος, η δύναμη, πραγματώνεται «ἐν βραχίονι», δηλαδή με υλική, χειροπιαστή εφαρμογή, με παρέμβαση μέσα στην λειτουργία τής ιστορίας και όχι σε ένα γενικό άυλο και απροσδιόριστο περιβάλλον. Αυτό το απρόσιτο περιβάλλον υπάρχει, λανθάνει τής ανθρώπινης επιστασίας αλλά δεν μπορεί κανείς να αποκλεισει ούτε θεολογικά ούτε φιλοσοφικά την πιθανότητα να γίνει πιο προσιτό σε περιόδους ωριμότερες, σε μια μελλοντική ιστορική φάση. Ο «βραχίων» είναι μοχλός ιστορικής εξέλιξης με απτό αποτέλεσμα και πρακτική εφαρμογή και όχι μια γενική πρόθεση, μια απλή δυναμική ή μια απλή θεία έντολή που περιμένει την παθητική αποδοχή και την εκτέλεσή της από τον άνθρωπο. 

Οι υπερήφανοι διεσκορπίσθησαν «διανοίᾳ καρδίας αὐτῶν». Οντολογική η αναφορά στην υπερήφανη ύπαρξη, στην κατάρα τής αυτοδικαίωσης, τής έπαρσης που δεν αντιμετωπίζεται εδώ ως απλό αμάρτημα αλλά ως θεμελιακή θέση υπάρξεως. Η καρδιά, ο πυρήνας τής ύπαρξης, καμαρώνει τον εαυτό του, υποκύπτοντας στην ναρκισσική αγριότητα που απαιτεί από αυτόν το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, ένα ένστικτο κτηνώδες που υπάρχει ως βιολογική προϋπόθεση, αλλά δεν πρόκειται να διατηρηθεί. Με την ωρίμανση του ανθρώπου, είτε μέσα στην ίδια του την βιωτή, είτε διαμέσου των αιώνων συλλογικά, το κτήνος αχρηστεύεται, διασκορπίζεται και υποστρέφεται αργά και βασανιστικά εντός τής Ιστορίας. Και τον σπόρο για τον διασκορπισμό αυτό τού κτηνώδους ενστίκτου, τον φέρει μέσα της η Παναγία. Τον σπόρο τής δράσης τού «βραχίονος». Τής επώδυνης ιστορικής διαδικασίας τής οποίας δύο χιλιάδες χρόνια τώρα γίνεται μάρτυρας η ανθρωπότητα. 

 

Η εποχή τής ενσαρκώσεως ήταν μια άγρια δουλοκτητική εποχή. Δεν υπήρχαν απλώς πλούσιοι και φτωχοί. Υπήρχαν άνθρωποι και πράγματα (res). Υπήρχαν δυνάστες από τη μία, και οι ταπεινοί τού κόσμου από την άλλη, στα κάτεργα ως κινητήρια δύναμη, στις αυλές ως δουλικά, στα χωράφια ως ζώα και στα εργαστήρια ως «ομιλούντα εργαλεία» (Αριστοτέλης). Ο επαναστάτης Θεός που γνώρισε η Θεοτόκος και άμεσα προφήτευσε στην γηραιά μητέρα τού άλλου επαναστάτη και μάρτυρα τής εποχής, μέσα από την παρέμβασή του στην Ιστορία θα έδινε την δυνατότητα τής «Βασιλείας τών Ουρανών» για την οποία προφήτευσε αργότερα και ο «εν γεννητοίς γυναικών μείζων» Ιωάννης. Σωτήρια επίθεση συγκατάβασης του Ουρανού προς την Γή, με προοπτική λυτρωτικής επιθεσης στον ουρανό από τον ώριμο άνθρωπο, μέσα στην προοδευτική ιστορικη διαδικασία. Η σωτήρια παρέμβαση τού υιού τής Μαριάμ, του Χριστού, στην ιστορία έδωσε το υπαρκτικό σύνθημα τής έναρξης τής διαδικασίας του φόνου τού Κτήνους μέσα στην καρδιά τού ανθρώπου. Που εκφράζεται με μια αντικατάσταση των ανταγωνιστικών συνθηκών και πολεμικών ενεργειών τού Κτήνους με την οντολογική επανατοποθέτηση που διδάσκει ο Χριστός, χαριτώνοντας την καρδιά τού ανθρώπου με την δική του παρουσία εντός της. Γίνεται μια αντικατάσταση κατ' αρχάς υπαρκτική, με αποτέλεσμα να επέλθει και η κοινωνική, μέσα από την απόπειρα τής πρώτης κομμούνας στην αρχαία Εκκλησία.

Μετά από αυτή την πρώτη πρώιμη επαναστατική κίνηση των αρχαίων Χριστιανών και την υποχώρησή της μέσα από την μακρόσυρτη προσπάθεια τής παραδοσιακής κτηνώδους και πρωτόγονης αντίληψης για την κοινωνία να την ενσωματώσει στις παλιές εξουσιαστικές συνήθειες, έγινε το πρώτο αληθινά μεγάλο θαύμα: Οι πρώτοι Χριστιανοί άρχοντες και άνακτες σε Δύση και Ανατολή διακήρυτταν ότι οι δούλοι είναι άνθρωποι και όχι πράγματα (res). Η δουλεία υπεστράφη και μετετράπη προοδευτικά σε πιο ήπιες μορφές καταπίεσης. Έκανε την εμφάνισή της η δουλοπαροικία, με το υποτακτικό τού δουλοπαροίκου ως ένα πιο αυτόνομο εκτελεστικό εξάρτημα του δεσποτικά οργανωμένου κοινοτικού φεουδαρχικού συστήματος. Και ήρθε η εποχή τής επικράτησης των αστών. Οι μαστόροι και οι έμποροι, ταπεινά εξαρτήματα μέχρι τότε τού δυνάστη, ύψώθησαν, υψώνοντας σε πρώτη φάση και τους υπερταπεινούς δουλοπαροίκους. «Καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσε ταπεινούς». 

Όμως, τα πράγματα δεν έγιναν όπως θα τα φανταζόταν κανείς. Η ελευθερία πρέπει να συνδυάζεται με χειραφέτηση, με μόρφωση, με ωρίμανση. Φθάσαμε στην υποτιθέμενη «επί ίσοις όροις» διαπραγμάτευση μεταξύ τού κεφαλαιούχου αστού και εκείνου του «ελεύθερου» πλέον δουλοπάροικου, που εξεδιώχθη από το έστω και υποστατικό σπιτικό του χωρίς να του έχει δοθεί οποιαδήποτε δεξιότητα πέραν τού αγρότη παραγωγού, στοιβάχτηκε στις πόλεις ως εργάτης και δεν είχε τίποτε άλλο να πουλήσει παρά μόνο την ικανότητά του προς εργασίαν. Το παιγνίδι ήταν άνισο και από χέρι χαμένο. Εδώ ειναι που δημιουργήθηκαν οι απερίγραπτα τεράστιες μάζες νοσούντων, καμνόντων και εν τοις πράγμασι αιχμαλώτων. Των κολασμένων της γής που εξασφαλίζουν με την θυσία τής ζωής τους, με τον ίδιο τους τον θάνατο, τον πλούτο για τους λίγους. Των πεινώντων που ο βραχίων του Θεού μέσα στην Ιστορία θα γεμίσει με αγαθά, αφού «εξαποστείλει κενούς», τους «πλουτούντας» τυράννους τους. Στερημένους από τα υπεξαιρεθέντα αγαθά, αλλά και με άλλη πνευματική και κοινωνική προοπτική. Δεν πρόκειται εδώ για μια πράξη εκδίκησης, μια αποκατάσταση τής ηθικης τάξης, μια δικαιική απόδοση των νομίμων. Πρόκειται για μια ιστορική διαδικασία ωρίμανσης του ανθρώπου, με συνειδητό παραμερισμό και όχι ασυνείδητη απώθηση του ζωϊκού ενστίκτου υπέρ τής εξελιγμένης ανθρώπινης κοινωνίας. Αυτή η κοινωνία, ως ιστορική στοχοθεσία, είναι κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν με το τριαδικό πρότυπο απροϋπόθετης αγάπης, ένα δέσιμο «εις Έν», μέσω τής προσφοράς (Ιωανν 16-17), σε συνδυασμό με την επαναστατική συνθήκη τής ελεύθερης ανάπτυξης του καθενός ως προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων (Μαρξ, Ενγκελς). Για να υπερβούμε τα όρια που χωρίζουν την προϊστορία τής ανθρώπινης κοινωνίας από την ώριμη Ιστορία (Καρλ Μαρξ, Συμβολή στη Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας).

 

Ο «βραχίων» αυτός τού Θεού συμπεριλαμβάνει στην δράση του την συνεργασία του ανθρώπου μέσα στην Ιστορία. Πρόκειται για μια συνδημιουργία του κόσμου αλλά και του ίδιου τού ανθρώπου. Ενός ανθρώπου που δεν παύει ποτέ να ωριμάζει. Γιατί όσο νοιώθει, ερευνά και σπουδάζει την ειδοποιό ανθρώπινη λειτουργία που λέγεται Ιστορία, ο καθένας μας μπορεί να νοιώσει αυτήν την διαδικασία ωρίμανσης, αργή, τραγική, βασανιστική αλλά και σωτήρια. Με διακυμάνσεις απρόβλεπτες, αλλά και μια συνολική πορεία μάλλον προβλεπτή. Την ασκητική πάλη για την αποκατάσταση του ανθρωπίνου προσώπου, παράλληλα με την επαναστατική του συνεργία στην αποκατάσταση τής ανθρώπινης κοινωνίας. Όπως προφήτευσε η πρωτοπόρος τής, προαπαιτούμενης κάθε επαναστατικής δράσης, ασκητικής ωρίμανσης τού ανθρώπου Παναγιά: ...«πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν καὶ πλουτοῦντας ἐξαπέστειλε κενούς».

Bassὸ...

____________________________________ 

Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τὸν Κύριον καὶ ἠγαλλίασε τὸ πνεῦμά μου ἐπὶ τῷ Θεῷ τῷ σωτῆρί μου, ὅτι ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ. ἰδοὺ γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί. ὅτι ἐποίησέ μοι μεγαλεῖα ὁ δυνατὸς καὶ ἅγιον τὸ ὄνομα αὐτοῦ, καὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ εἰς γενεὰς γενεῶν τοῖς φοβουμένοις αὐτόν. Ἐποίησε κράτος ἐν βραχίονι αὐτοῦ, διεσκόρπισεν ὑπερηφάνους διανοίᾳ καρδίας αὐτῶν· καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσε ταπεινούς, πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν καὶ πλουτοῦντας ἐξαπέστειλε κενούς. ἀντελάβετο Ἰσραὴλ παιδὸς αὐτοῦ μνησθῆναι ἐλέους, καθὼς ἐλάλησε πρὸς τοὺς πατέρας ἡμῶν, τῷ Ἀβραὰμ καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα.