Ελεύθερος χρόνος και κοινωνική εξουσία

πολύτιμοι λίθοι - pietras preciosas

Του Γιάννη Μηλιού

«Ελεύθερος» χρόνος και μισθωτή «σκλαβιά»

Ας δεχθούμε συμβατικά ότι ελεύθερος χρόνος είναι το διάστημα της ημέρας (και κατ’ επέκταση της εβδομάδας και του έτους) που βρίσκεται κάποιος εκτός εργασίας. Ας συμφωνήσουμε ακόμα ότι σε αυτό το σύντομο σημείωμα δεν θα μας απασχολήσουν οι άνεργοι. Ο ελεύθερος χρόνος δεν ταυτίζεται χρονικά και ούτε έχει την ίδια σημασία για όλους. Άλλο περιεχόμενο (και άλλα χρονικά όρια) έχει για τον αυτοαπασχολούμενο αγρότη, άλλο για τον ιδιοκτήτη καταστήματος τουριστικών ειδών στην Πλάκα, άλλο για τη νοικοκυρά, άλλο για τον συγγραφέα, ή τον ζωγράφο, ή τον επιστήμονα-ερευνητή. Όπως και αν έχει όμως το πράγμα, καμιά από τις κατηγορίες απασχόλησης που μόλις αναφέραμε δεν είναι η χαρακτηριστική για το κοινωνικό σύστημα της «οικονομίας της αγοράς», όπως συχνά ονομάζουν το καπιταλιστικό σύστημα στο οποίο ζούμε. Η χαρακτηριστική οικονομική μονάδα είναι η καπιταλιστική επιχείρηση, που στηρίζεται στη μισθωτή εργασία. Και ο μισθωτός, (αυτός που διαθέτει στον επιχειρηματία τις ικανότητές του για εργασία έναντι αυτών που είναι απαραίτητα για τη διαβίωσή του –τα οποία θα αγοράσει με το μισθό του) είναι η τυπική κατηγορία απασχολούμενου στον καπιταλισμό. Ας επικεντρώσουμε λοιπόν την προσοχή μας στη σημασία του ελεύθερου χρόνου για το σύγχρονο μισθωτό

εργαζόμενο. Στόχος τής (κάθε) καπιταλιστικής επιχείρησης είναι η παραγωγή κέρδους,μέσω της παραγωγής και πώλησης εμπορευμάτων (τα οποία ικανοποιούν ανάγκες όσων αγοράζουν και καταναλώνουν αυτά τα εμπορεύματα, ανάγκες που σε μεγάλο βαθμό δημιουργούνται από την ίδια τη δομή του καπιταλιστικού συστήματος). Η παραγωγή και πώληση αυτών των (καπιταλιστικών) εμπορευμάτων, (επομένως και η εξασφάλιση του στόχου της επιχείρησης: η παραγωγή του κέρδους), επιτυγχάνεται μέσω της εργασίας των μισθωτών. Περισσότερη (και εντατικότερη) εργασία σημαίνει περισσότερο παραγόμενο προϊόν και (υπό όρους) περισσότερο κέρδος για την επιχείρηση. Η γρήγορη τεχνολογική εξέλιξη και συνακόλουθα η απαξίωση των εν λειτουργία παραγωγικών εγκαταστάσεων (συστημάτων μηχανών) –καθώς παράγεται διαρκώς μια νέα γενιά περισσότερο προηγμένων εγκαταστάσεων, γεγονός που σημαίνει ότι η επιχείρηση πρέπει να αντικαθιστά τον εκάστοτε τεχνολογικό της εξοπλισμό για να παραμένει ανταγωνιστική– ωθεί επίσης τις επιχειρήσεις στην παράταση του χρόνου εργασίας των μισθωτών: Στο διάστημα ζωής τους (π.χ. πέντε έτη) οι παραγωγικές εγκαταστάσεις θα πρέπει να παραμείνουν σε λειτουργία όσο το δυνατόν περισσότερο

χρόνο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την παράταση του καθημερινού ωραρίου όσων τις θέτουν σε λειτουργία (υπερωρίες των μισθωτών κ.ο.κ.), με μείωση του χρόνου της

άδειας, με εισαγωγή δεύτερης (και ενίοτε τρίτης) βάρδιας, με «ελαστική» εργασία τα Σαββατοκύριακα, κ.λπ.. 

Η διάκριση ανάμεσα σε χρόνο εργασίας και σε ελεύθερο χρόνο δεν είναι λοιπόν τυπική για τον μισθωτό (αλλά ούτε και για τον εργοδότη του). Είναι ουσιαστική διότι προσδιορίζει το διάστημα άμεσης υπαγωγής της μισθωτής εργασίαςστο κεφάλαιο, με σκοπό την παραγωγή των εμπορευμάτων που εξασφαλίζουν το κέρδος της επιχείρησης. Μοιραία λοιπόν η διάρκεια του εργάσιμου (και αντίστοιχα του ελεύθερου) χρόνου είναι ένα από τα πλέον επίδικα αντικείμενα του κοινωνικού ανταγωνισμού. Οι μισθωτοί επιδιώκουν (για τον εκάστοτε δεδομένο μισθό) την αύξηση του ελεύθερου

χρόνου, κάτι που ορισμένοι περιέγραψαν ως «δικαίωμα στην τεμπελιά». Ο εργοδότης (το κεφάλαιο) επιδιώκει την αύξηση του χρόνου εργασίας. Σ’ αυτή του την επιδίωξη συνεπικουρείται από το κράτος (του), που νομοθετικά «ελαστικοποιεί» τις συνθήκες εργασίας, καταστρατηγεί το οκτάωρο υπολογίζοντας το χρόνο εργασίας σε μηνιαία ή και ετήσια βάση, «εκσυγχρονίζει» το ασφαλιστικό σύστημα και επεκτείνει τα όρια συνταξιοδότησης...

Η ελευθερία του ελεύθερου χρόνου
 

Στον καπιταλισμό τα άτομα βιώνουν τις αντικειμενικές συνθήκες ύπαρξής τους ως ελευθερία. Είναι κατά κύριο λόγο ελεύθεροι πολίτες (και όχι πιστοί ή υπήκοοι του στέμματος –ή του ηγεμόνα, όπως συνέβαινε σε παλαιότερα συστήματα κοινωνικής οργάνωσης). Όμως η ελευθερία, ως βιωμένη πραγματικότητα –δηλαδή ως ιδεολογική συνείδηση– μπορεί να υπάρξει μόνο στο πλαίσιο του ελεύθερου χρόνου. Στην επιχείρηση, στη διάρκεια του χρόνου εργασίας, ο μισθωτός βιώνει τον «δεσποτισμό του εργοστασίου»: Τον απόλυτο έλεγχο των (παραγωγικών) πρακτικών του από τον ιεραρχικά δομημένο μηχανισμό της επιχείρησης, την επιτήρηση από τους προϊσταμένους, τη συμμόρφωση στους ρυθμούς και τους στόχους της επιχείρησης κάτω από την απειλή της απόλυσης. Η υπαγωγή του μισθωτού στο κεφάλαιο είναι

εδώ άμεση. Δεν υπάρχει ελευθερία επιλογών αλλά μόνο μία «επιλογή»: Η συμμόρφωση με τους ρυθμούς και κανόνες λειτουργίας της επιχείρησης. Αντίθετα, στον ελεύθερο χρόνο, το άτομο είναι ελεύθερο «να κάνει ό,τι θέλει», στο πλαίσιο

φυσικά αυτού που έχει θεσπιστεί ως «νομιμότητα». Σημαίνουν τα παραπάνω ότι στον ελεύθερο χρόνο ο μισθωτός παύει να υπάγεται στο κεφάλαιο; Κατά κανένα τρόπο. Απλώς τώρα, στον ελεύθερο χρόνο, η υπαγωγή στο κεφάλαιο είναι έμμεση. Περιορίζοντας τους στοχασμούς μας μόνο στην οικονομική σφαίρα, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι στον ελεύθερο χρόνο ο μισθωτός είναι καταναλωτής καπιταλιστικών (κατά κύριο λόγο) εμπορευμάτων (υλικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγουν οι επιχειρήσεις). Ως καταναλωτής, είναι ελεύθερος να επιλέξει (εφόσον βεβαίως του το επιτρέπει το ύψος του εισοδήματός του) αν θα αγοράσει το εμπόρευμα της επιχείρησης Α, ή το σχεδόν ίδιο της επιχείρησης Β ή ακόμα και της Γ. Ως καταναλωτές, στον ελεύθερο χρόνο τους, οι μισθωτοί «επιτρέπουν» στις επιχειρήσεις να πραγματοποιήσουν τα κέρδη, προς χάριν των οποίων παρήγαγαν ό,τι παρήγαγαν μέσω της απασχόλησης αυτών των ίδιων (των μισθωτών). Ο ελεύθερος

χρόνος και ο χρόνος απασχόλησης είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ας μου επιτραπεί όμως, για το ίδιο ζήτημα, να δώσω τον λόγο στον στοχαστή που πρώτος μελέτησε επιστημονικά το καπιταλιστικό σύστημα:

«Η σφαίρα της κυκλοφορίας ή της ανταλλαγής εμπορευμάτων, που μέσα στα πλαίσιά της κινείται η αγορά και η πούληση της εργασιακής δύναμης, ήταν στην

πραγματικότητα αληθινή Εδέμ των φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Εδώ κυριαρχούν μόνο η ελευθερία, η ισότητα, η ιδιοκτησία και ο Μπένθαμ*. Ελευθερία! Επειδή ο αγοραστής και ο πουλητής ενός εμπορεύματος, λ.χ. της εργατικής δύναμης, υποτάσσονται μόνο στην ελεύθερη θέλησή τους (...). Ισότητα! Επειδή σχετίζονται μεταξύ τους μόνο σαν κάτοχοι εμπορευμάτων και ανταλλάσσουν ισοδύναμο με ισοδύναμο. Ιδιοκτησία! Επειδή ο καθένας εξουσιάζει μόνο αυτό που είναι δικό του. Μπένθαμ! Επειδή ο καθένας νοιάζεται μόνο για τον εαυτό του (...). Αποχωρώντας

από αυτή τη σφαίρα (...) της ανταλλαγής εμπορευμάτων (...), όπως φαίνεται, μεταβάλλεται κιόλας κάπως η φυσιογνωμία των dramatis personae [δρώντων προσώπων] μας. Ο πρώην κάτοχος χρήματος προπορεύεται σαν κεφαλαιοκράτης και ο κάτοχος της εργασιακής δύναμης τον ακολουθεί σαν εργάτης του. Ο πρώτος μ’ ένα πολυσήμαντο μειδίαμα και πολυάσχολος, ο δεύτερος συνεσταλμένος, διστακτικός, σαν τον άνθρωπο που φέρνει στην αγορά για να πουλήσει το ίδιο το δικό του τομάρι, ξέροντας ότι το μόνο που τον περιμένει είναι το γδάρσιμο» (Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τ. 1ος, Αθήνα 1978, σσ. 188-189).

 

Η ιστορική εξέλιξη των εργασιακών σχέσεων, μέσα από την οποία προέκυψε η θέσπιση του οκταώρου, δείχνει ότι οι αγώνες για τη μείωση του χρόνου εργασίας (δηλαδή για την αύξηση του ελεύθερου χρόνου) μπορούν να είναι αποτελεσματικοί, ακόμα και μέσα στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος. Άλλωστε, οι πρόσφατες κινητοποιήσεις για το ασφαλιστικό το αποδεικνύουν. Όμως ακόμα παραπέρα, το νέο εργατικό κίνημα που αναδύεται παράλληλα, από τη μια, με τα κοινωνικά κινήματα για τα δικαιώματα και την ποιότητα ζωής, και από την άλλη, με

τις διεθνείς κινητοποιήσεις «ενάντια στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση» δείχνει ότι οι εργαζόμενοι συνειδητοποιούν πως ένας διαφορετικός κόσμος, όπου οι άνθρωποι θα είναι πάνω από τα κέρδη, είναι εφικτός.

_________________________

*  Jeremy Bentham: Βρετανός φιλόσοφος (1749-1832), θεμελιωτής του Ωφελιμισμού, που αποτελεί την ιδεολογική βάση της σύγχρονης Νεοκλασικής οικονομικής θεωρίας (Γ.Μ.).

ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ - μια διάσταση προφητική, ιστορική, επαναστατική

 Thoughts

του Κωστή Μπασογιάννη

«Ἐποίησε κράτος ἐν βραχίονι αὐτοῦ, διεσκόρπισεν ὑπερηφάνους διανοίᾳ καρδίας αὐτῶν· καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσε ταπεινούς, πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν καὶ πλουτοῦντας ἐξαπέστειλε κενούς».

(Η Μαριάμ μετά τον Ευαγγελισμό της, για τον υπέρτατο Αγαπημένο Επαναστάτη: Τον Μέγα Θεό μας)Η πρώτη προφητεία τής Παναγίας μετά τον Ευαγγελισμό, σύμφωνα με το Ευαγγέλιο του Λουκά (Λουκ. 1:51-55), είναι μια ευαγγελική πολιτικοοικονομική διαθήκη με ιστορική – οντολογική - κοινωνική και όχι ηθική ή δικαιική βάση. Ας ξεκινήσουμε από την βάση:

Ιστορική η αναφορά, αφού το κράτος, η δύναμη, πραγματώνεται «ἐν βραχίονι», δηλαδή με υλική, χειροπιαστή εφαρμογή, με παρέμβαση μέσα στην λειτουργία τής ιστορίας και όχι σε ένα γενικό άυλο και απροσδιόριστο περιβάλλον. Αυτό το απρόσιτο περιβάλλον υπάρχει, λανθάνει τής ανθρώπινης επιστασίας αλλά δεν μπορεί κανείς να αποκλεισει ούτε θεολογικά ούτε φιλοσοφικά την πιθανότητα να γίνει πιο προσιτό σε περιόδους ωριμότερες, σε μια μελλοντική ιστορική φάση. Ο «βραχίων» είναι μοχλός ιστορικής εξέλιξης με απτό αποτέλεσμα και πρακτική εφαρμογή και όχι μια γενική πρόθεση, μια απλή δυναμική ή μια απλή θεία έντολή που περιμένει την παθητική αποδοχή και την εκτέλεσή της από τον άνθρωπο. 

Οι υπερήφανοι διεσκορπίσθησαν «διανοίᾳ καρδίας αὐτῶν». Οντολογική η αναφορά στην υπερήφανη ύπαρξη, στην κατάρα τής αυτοδικαίωσης, τής έπαρσης που δεν αντιμετωπίζεται εδώ ως απλό αμάρτημα αλλά ως θεμελιακή θέση υπάρξεως. Η καρδιά, ο πυρήνας τής ύπαρξης, καμαρώνει τον εαυτό του, υποκύπτοντας στην ναρκισσική αγριότητα που απαιτεί από αυτόν το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, ένα ένστικτο κτηνώδες που υπάρχει ως βιολογική προϋπόθεση, αλλά δεν πρόκειται να διατηρηθεί. Με την ωρίμανση του ανθρώπου, είτε μέσα στην ίδια του την βιωτή, είτε διαμέσου των αιώνων συλλογικά, το κτήνος αχρηστεύεται, διασκορπίζεται και υποστρέφεται αργά και βασανιστικά εντός τής Ιστορίας. Και τον σπόρο για τον διασκορπισμό αυτό τού κτηνώδους ενστίκτου, τον φέρει μέσα της η Παναγία. Τον σπόρο τής δράσης τού «βραχίονος». Τής επώδυνης ιστορικής διαδικασίας τής οποίας δύο χιλιάδες χρόνια τώρα γίνεται μάρτυρας η ανθρωπότητα. 

 

Η εποχή τής ενσαρκώσεως ήταν μια άγρια δουλοκτητική εποχή. Δεν υπήρχαν απλώς πλούσιοι και φτωχοί. Υπήρχαν άνθρωποι και πράγματα (res). Υπήρχαν δυνάστες από τη μία, και οι ταπεινοί τού κόσμου από την άλλη, στα κάτεργα ως κινητήρια δύναμη, στις αυλές ως δουλικά, στα χωράφια ως ζώα και στα εργαστήρια ως «ομιλούντα εργαλεία» (Αριστοτέλης). Ο επαναστάτης Θεός που γνώρισε η Θεοτόκος και άμεσα προφήτευσε στην γηραιά μητέρα τού άλλου επαναστάτη και μάρτυρα τής εποχής, μέσα από την παρέμβασή του στην Ιστορία θα έδινε την δυνατότητα τής «Βασιλείας τών Ουρανών» για την οποία προφήτευσε αργότερα και ο «εν γεννητοίς γυναικών μείζων» Ιωάννης. Σωτήρια επίθεση συγκατάβασης του Ουρανού προς την Γή, με προοπτική λυτρωτικής επιθεσης στον ουρανό από τον ώριμο άνθρωπο, μέσα στην προοδευτική ιστορικη διαδικασία. Η σωτήρια παρέμβαση τού υιού τής Μαριάμ, του Χριστού, στην ιστορία έδωσε το υπαρκτικό σύνθημα τής έναρξης τής διαδικασίας του φόνου τού Κτήνους μέσα στην καρδιά τού ανθρώπου. Που εκφράζεται με μια αντικατάσταση των ανταγωνιστικών συνθηκών και πολεμικών ενεργειών τού Κτήνους με την οντολογική επανατοποθέτηση που διδάσκει ο Χριστός, χαριτώνοντας την καρδιά τού ανθρώπου με την δική του παρουσία εντός της. Γίνεται μια αντικατάσταση κατ' αρχάς υπαρκτική, με αποτέλεσμα να επέλθει και η κοινωνική, μέσα από την απόπειρα τής πρώτης κομμούνας στην αρχαία Εκκλησία.

Μετά από αυτή την πρώτη πρώιμη επαναστατική κίνηση των αρχαίων Χριστιανών και την υποχώρησή της μέσα από την μακρόσυρτη προσπάθεια τής παραδοσιακής κτηνώδους και πρωτόγονης αντίληψης για την κοινωνία να την ενσωματώσει στις παλιές εξουσιαστικές συνήθειες, έγινε το πρώτο αληθινά μεγάλο θαύμα: Οι πρώτοι Χριστιανοί άρχοντες και άνακτες σε Δύση και Ανατολή διακήρυτταν ότι οι δούλοι είναι άνθρωποι και όχι πράγματα (res). Η δουλεία υπεστράφη και μετετράπη προοδευτικά σε πιο ήπιες μορφές καταπίεσης. Έκανε την εμφάνισή της η δουλοπαροικία, με το υποτακτικό τού δουλοπαροίκου ως ένα πιο αυτόνομο εκτελεστικό εξάρτημα του δεσποτικά οργανωμένου κοινοτικού φεουδαρχικού συστήματος. Και ήρθε η εποχή τής επικράτησης των αστών. Οι μαστόροι και οι έμποροι, ταπεινά εξαρτήματα μέχρι τότε τού δυνάστη, ύψώθησαν, υψώνοντας σε πρώτη φάση και τους υπερταπεινούς δουλοπαροίκους. «Καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσε ταπεινούς». 

Όμως, τα πράγματα δεν έγιναν όπως θα τα φανταζόταν κανείς. Η ελευθερία πρέπει να συνδυάζεται με χειραφέτηση, με μόρφωση, με ωρίμανση. Φθάσαμε στην υποτιθέμενη «επί ίσοις όροις» διαπραγμάτευση μεταξύ τού κεφαλαιούχου αστού και εκείνου του «ελεύθερου» πλέον δουλοπάροικου, που εξεδιώχθη από το έστω και υποστατικό σπιτικό του χωρίς να του έχει δοθεί οποιαδήποτε δεξιότητα πέραν τού αγρότη παραγωγού, στοιβάχτηκε στις πόλεις ως εργάτης και δεν είχε τίποτε άλλο να πουλήσει παρά μόνο την ικανότητά του προς εργασίαν. Το παιγνίδι ήταν άνισο και από χέρι χαμένο. Εδώ ειναι που δημιουργήθηκαν οι απερίγραπτα τεράστιες μάζες νοσούντων, καμνόντων και εν τοις πράγμασι αιχμαλώτων. Των κολασμένων της γής που εξασφαλίζουν με την θυσία τής ζωής τους, με τον ίδιο τους τον θάνατο, τον πλούτο για τους λίγους. Των πεινώντων που ο βραχίων του Θεού μέσα στην Ιστορία θα γεμίσει με αγαθά, αφού «εξαποστείλει κενούς», τους «πλουτούντας» τυράννους τους. Στερημένους από τα υπεξαιρεθέντα αγαθά, αλλά και με άλλη πνευματική και κοινωνική προοπτική. Δεν πρόκειται εδώ για μια πράξη εκδίκησης, μια αποκατάσταση τής ηθικης τάξης, μια δικαιική απόδοση των νομίμων. Πρόκειται για μια ιστορική διαδικασία ωρίμανσης του ανθρώπου, με συνειδητό παραμερισμό και όχι ασυνείδητη απώθηση του ζωϊκού ενστίκτου υπέρ τής εξελιγμένης ανθρώπινης κοινωνίας. Αυτή η κοινωνία, ως ιστορική στοχοθεσία, είναι κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν με το τριαδικό πρότυπο απροϋπόθετης αγάπης, ένα δέσιμο «εις Έν», μέσω τής προσφοράς (Ιωανν 16-17), σε συνδυασμό με την επαναστατική συνθήκη τής ελεύθερης ανάπτυξης του καθενός ως προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων (Μαρξ, Ενγκελς). Για να υπερβούμε τα όρια που χωρίζουν την προϊστορία τής ανθρώπινης κοινωνίας από την ώριμη Ιστορία (Καρλ Μαρξ, Συμβολή στη Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας).

 

Ο «βραχίων» αυτός τού Θεού συμπεριλαμβάνει στην δράση του την συνεργασία του ανθρώπου μέσα στην Ιστορία. Πρόκειται για μια συνδημιουργία του κόσμου αλλά και του ίδιου τού ανθρώπου. Ενός ανθρώπου που δεν παύει ποτέ να ωριμάζει. Γιατί όσο νοιώθει, ερευνά και σπουδάζει την ειδοποιό ανθρώπινη λειτουργία που λέγεται Ιστορία, ο καθένας μας μπορεί να νοιώσει αυτήν την διαδικασία ωρίμανσης, αργή, τραγική, βασανιστική αλλά και σωτήρια. Με διακυμάνσεις απρόβλεπτες, αλλά και μια συνολική πορεία μάλλον προβλεπτή. Την ασκητική πάλη για την αποκατάσταση του ανθρωπίνου προσώπου, παράλληλα με την επαναστατική του συνεργία στην αποκατάσταση τής ανθρώπινης κοινωνίας. Όπως προφήτευσε η πρωτοπόρος τής, προαπαιτούμενης κάθε επαναστατικής δράσης, ασκητικής ωρίμανσης τού ανθρώπου Παναγιά: ...«πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν καὶ πλουτοῦντας ἐξαπέστειλε κενούς».

Bassὸ...

____________________________________ 

Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τὸν Κύριον καὶ ἠγαλλίασε τὸ πνεῦμά μου ἐπὶ τῷ Θεῷ τῷ σωτῆρί μου, ὅτι ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ. ἰδοὺ γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί. ὅτι ἐποίησέ μοι μεγαλεῖα ὁ δυνατὸς καὶ ἅγιον τὸ ὄνομα αὐτοῦ, καὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ εἰς γενεὰς γενεῶν τοῖς φοβουμένοις αὐτόν. Ἐποίησε κράτος ἐν βραχίονι αὐτοῦ, διεσκόρπισεν ὑπερηφάνους διανοίᾳ καρδίας αὐτῶν· καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσε ταπεινούς, πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν καὶ πλουτοῦντας ἐξαπέστειλε κενούς. ἀντελάβετο Ἰσραὴλ παιδὸς αὐτοῦ μνησθῆναι ἐλέους, καθὼς ἐλάλησε πρὸς τοὺς πατέρας ἡμῶν, τῷ Ἀβραὰμ καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα.

Πολεμώντας την πραγματική Επιδημία

Του Κωστή Μπασογιάννη

Yποψιάζομαι, και κάθε μέρα η υποψία μου αυτή γίνεται και πιο βάσιμη, ότι τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουμε με την πάροδο του χρόνου λόγω των κοινωνικών, πνευματικών, πολιτικών και οικονομικών επιπτώσεων της επιδημίας, αλλά και λόγω του τρόπου αντιμετώπισής της, θα ειναι πολύ μεγαλύτερα από τα προβλήματα που προκύπτουν άμεσα από την ασθένεια, την μεταδοτικότητα και την θνησιμότητά της.

Η μεγαλύτερη όμως δυστυχία που προδιαγράφεται, σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο (όπως γνωρίζουμε από όλες τις παλαιότερες εμπειρίες) έχει ήδη αρχίσει να διαχειρίζεται την κρίση το κραταιό παγκόσμιο τυραννικό καπιταλιστικό σύστημα. Η καταστροφή θα είναι μια ακόμη - ισχυρότατη και παγκόσμια αυτή τη φορά - καταιγίδα επέλασης εναντίον του δημόσιου πλούτου, και μεταφοράς αξιών και αγαθών από τα λαϊκά στρώματα προς μια συγκεκριμένη ολιγομελή ελίτ, ως αποτέλεσμα αξιοποίησης των ευκαιριών συστηματικής κερδοσκοπίας που δίνει κάθε καταστροφή. Αυτή η δυναμική ενεργοποιηση τής αντλίας πλούτου συνοδεύεται ήδη, λόγω τής ιδιαιτερότητας τής συγκεκριμένης κρίσης και τής σύνδεσής της με την υγεία και την ασφάλεια, και με εθισμό σε μέτρα καταστολής και πειθαρχίας, που σήμερα μεν αναγκαστικά τα ανεχόμαστε όλοι και ορθώς, την επομένη όμως της κρίσεως, το σύστημα θα προσπαθήσει να τα εκθειάσει ως αποτελεσματικές κοινωνικές πρακτικές και να τα επανεντάξει, μετά από χρόνια αναγκαστικής γι αυτό αποποίησης των συγκεκριμένων πρακτικών, στο χειραγωγικό οπλοστάσιο τής τυραννικής εξουσίας του. 

Μεγάλη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι βλέπουμε ανθρώπους που μέχρι σήμερα τους χαρακτήριζε μια δημοκρατική και ελεύθερη σκέψη και προοδευτική πολιτική πράξη, να έχουν ήδη ενταχθεί σε ομάδες κρούσης - δαιμονοποίησης κάθε «απείθαρχου», αλλά και συκοφαντικού χαρακτηρισμού ως αντικοινωνικού στοιχείου κάθε σκεπτικιστή. Κάποιοι έχουν φθάσει στο σημείο να είναι υπέρμαχοι «βασιλικότεροι του βασιλέως», ζητώντας βαρύτατες ποινές εξόντωσης και κοινωνικής απομόνωσης για κάθε μεμονωμένο «απείθαρχο», μή λαμβάνοντας υπ΄όψιν τις αιτίες τής απειθαρχίας, μή δείχνοντας ξαφνικά καμμία κατανόηση στις ιδιαιτερότητες, αδιάφοροι για οποιαδήποτε ψυχολογικά αίτια, γενικεύοντας με τρόπο που θα ζήλευε και ο πιο απάνθρωπος φασίστας, εντασσόμενοι χωρίς καμμία αναστολή στην αγελαία ψυχολογία τού πιο πρωτόγονου και αδίστακτου επιβιωτικού ενστίκτου.

Η αναταταχή αυτή είναι βέβαιο ότι θα γίνει αφορμή απώλειας ποιότητας ζωής, απώλειας εισοδήματος, ανεργίας και μιζέριας για τον καθημερινό άνθρωπο. Η μεθοδεύσεις των επιτηδείων θα μεταφέρουν το βιός, τα ζωτικά έσοδα, τα ελάχιστα εναπομείναντα κοινωνικά και εργασιακά δικαιώματα τού ανθρώπου τής ζωντανής εργασίας υπό μορφήν πλούτου στα θησαυροφυλάκια των μεγαλοεπενδυτών και των παρασίτων τού άθλιου αυτού συστήματος που κατέκτησε το 1990 τον όμορφο πλανήτη μας, με την εγκληματική ανοχή όλων μας. 

Γι αυτό, τώρα που αναγκαστικά βρισκόμαστε σε εγκλεισμό, και καλά κάνουμε, είναι μια μεγάλη ευκαιρία, αντί να παίζουμε διάφορα παιγνίδια για να περάσει η ώρα, να συλλογιστούμε την κατάστασή μας, ποιές επιλογές μας τού παρελθόντος μας έφεραν σ΄αυτή την κατάσταση αλλά να ψάξουμε και πιθανούς τρόπους να αλλάξουμε την πορεία μας και να συμβάλλουμε στο μέτρο των δυνατοτήτων μας στην ανατροπή ενος συστήματος που μας καταστρέφει ως ανθρώπους, εκμεταλλευόμενο κάθε κρίση προς όφελος λίγων. Να σκεφτούμε, κατ´αρχάς, ποιό είναι το ψυχολογικό προφίλ εκείνων των λίγων, εκλεκτών, αυτοπροσδιοριζομένων ως «αρίστων», που μας έχουν κρατήσει ομήρους τής υπερβολικής τους όρεξης για εξουσία, δύναμη και πλούτο. Να βρούμε τους τρόπους να εξουδετερώσουμε την τοξική αντικοινωνική τους υπερκινητικότητα και να τους καταστήσουμε ακίνδυνους για το μέλλον τής ανθρωπότητας. Θα το έλεγα, ακόμη πιο σωστά: Να τους επανακοινωνικοποιήσουμε, να τους θεραπεύσουμε, από την νοσηρή τους απληστία, από τον εγωϊσμό τους, από τον αφόρητο ναρκισσισμό τους που τείνει να τινάξει αυτό τον πλανήτη στον αέρα.

Ο κορωνοϊός και η επέλασή του, σε προσωπικό επίπεδο τού κάθε αδικοχαμένου θύματος από την ανεπάρκεια των συστημάτων υγείας, είναι μια ανείπωτη τραγωδία. Και ενώ σε επίπεδο ιατρικής και επιδημιολογίας, είναι ένα απλό κρυολόγημα για την συνολική ανθρώπινη Ιστορία, σε επίπεδο οικονομίας είναι ένα πολύ σοβαρό ατύχημα, που μπορεί να αφήσει την ανθρωπότητα σε μεγάλο σοκ για χρόνια. Σε επίπεδο πολιτικής οικονομίας είναι μια εξέλιξη που μπορεί να αποβεί θανάσιμη, βυθίζοντας την ανθρώπινη κοινωνία σε πολυετές σκότος, μπορεί όμως να αποδειχθεί και ευεργετική, δίνοντας αφορμή για επιτάχυνση τού πολιτικού προβληματισμού, της ανάπτυξης μιας κατάλληλης πολιτικής θεωρίας, που θα προχωρήσει την υπόθεση τής δημιουργίας μιας κοινωνίας που να ταιριάζει σε ανθρώπους και όχι σε ανταγωνιστικά κτήνη. Και μια τέτοια θεωρία, δεν μπορεί παρά να είναι επαναστατική. Έχοντας τις βάσεις της στην μέχρι τώρα ιστορική εξέλιξη τής επαναστατικής σκέψης των τελευταίων τριών αιώνων, αλλά και εμπλουτισμένη από τη γνώση που απορρέει από την επαναστατική εμπειρία. Μια γνώση που δεν μπορεί παρά να συμπεριλάβει και ένα τεράστιο έλλειμα πνευματικής και οντολογικής τοποθέτησης απέναντι στο τεράστιο θέμα τής αντιμετώπισης τής πρωτόγονης, ανώριμης αγριότητας του ανθρώπου που αναδεικνύεται σε κάθε κρίση, ιδιαίτερα στην παρούσα.

Ο ιός τής απληστίας τού ιδιωτικού συμφέροντος έχει οδηγήσει τις κοινωνίες μας να βρίσκονται σε αδυναμία να αντιμετωπίσουν μια απλή ίωση. Η τριακονταετής προπαγάνδα του συστήματος, ότι το κοινωνικό πρέπει να υποχωρήσει στην επέλαση τού ιδιωτικού, έχει επιφέρει καταστροφικά πλήγματα στη δημόσια υγεία σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου. Έχει δημιουργήσει γιγαντιαίες επιχειρήσεις – παράσιτα, που διατηρούν ως μοναδικό τους λόγο ύπαρξης και κριτήριο λειτουργίας το ιδιωτικό κέρδος. Ο ιός τής απληστίας έχει εισέλθει, εγκατασταθεί, πολλαπλασιαστεί και τοξινώσει όλα τα κοινωνικά κύτταρα. Τους έχει επιβάλει τους δικούς του κανόνες, τον δικό του προγραμματισμό. Έχει συντονίσει την σκέψη των ανθρώπων σύμφωνα με ό,τι επιτάσσει το δικό του γονιδίωμα. Έχει αντικαταστήσει τα νουκλεοτίδια τής φυσιολογικής ανθρώπινης κοινωνικής και ιστορικής λειτουργίας με δικά του, παρά φύσιν σχήματα, που δίνουν εντολές για σημεία και τέρατα. Χαρακτηριστικότερο των οποίων, ικανό να μας αποδειξει την τοξικότητά του, είναι η βάναυση και πολύ εξελιγμένη και εκσυγχρονισμένη, επιστημονικά, προγραμματισμένη πλέον με όρους μαζικής ψυχολογίας εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Η οποία, για πρώτη φορά στην ιστορία, γίνεται με προοπτική εξόντωσης της ίδιας τής ανθρωπότητας.

Στη σημερινή συγκυρία - μια κρίση που το πιθανότερο είναι ότι θα αντιμετωπισθεί και θα παρέλθει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με λιγότερα ή περισσότερα θύματα - μέσα από τον πόνο που θα προκληθεί θα υπάρξουν μεγάλης κλίμακας καταρρεύσεις και απομυθοποιήσεις εγκατεστημένων συστημάτων. Η άρχουσα τάξη έχει ήδη αρχίσει να διαχειρίζεται τις επιπτώσεις τής κρίσης με τρόπο ώστε, όχι μόνο να μην πληγεί η παντοδυναμία της και η επιβεβλημένη από την ίδια κρατούσα ιδεολογία, αλλά και να επωφεληθεί πολιτικά και οικονομικά. Και ο κυριότερος τρόπος γι αυτό, είναι η συνεχής δημιουργία μιας αίσθησης πολέμου εναντίον ενός αοράτου εχθρού, στην οποία εκείνη και οι πράκτορές της στην πολιτική, στην οικονομία και στην διανόηση, είναι αντίστοιχα οι στρατηγοί και το επιτελείο. «Βρισκόμαστε σε πόλεμο», διακηρύσσουν οι απολογητές τού συστήματος, προσπαθώντας να μετακυλίσουν τις ευθυνες τους στον απλό λαό, από τον οποίο, όπως κάνουν σε κάθε πόλεμο, ζητούν ηρωϊσμούς και θυσίες. Ξέρουν ότι έχουν ένα φαινόμενο που πρέπει να το μετατρέψουν από κόλαφο και δείκτη τής αποτυχίας τού συστήματός τους σε τεχνητό θρίαμβο, στηριγμένο σε μια επικοινωνιακή καταιγίδα πολεμικών κραυγών.

Πώς αντιδρούν οι πολίτες σ΄αυτή την κρίση; Υπάρχουν δύο ειδών αντιλήψεις.

Υπάρχουν εκείνοι που νομίζουν ότι βρισκόμαστε σε περίοδο «πολέμου» με ένα θανατηφόρο ιό που απλώς έτυχε στον δρόμο μας και καθήκον μας είναι απλώς να πολεμήσουμε και να τον νικήσουμε. Μια αντίληψη απλοϊκή και ανθρωπομορφική, που στην ουσία δημιουργεί μια «επική» ψευδο-μυθολογία, που βολεύει την παραπάνω στοχοθεσία τής άρχουσας τάξης. Αυτή η αντίληψη φέρνει την αφελή αντίδραση που προηγουμένως περιγράψαμε, τον πόλεμο των χρησίμων ηλιθίων τού καθεστώτος εναντίον των «απειθάρχων», τον διαχωρισμό των πολιτών σε υπεύθυνους και ανεύθυνους, ή ακόμη χειρότερα σε νομιμόφρονες και προδότες, και συχνά τον εξευτελισμό ολόκληρων λαών, με απλό κριτήριο την εφαρμογή ή όχι των εκτάκτων «πολεμικών» μέτρων, που επιβάλλονται από πολεμικά ανακοινωθέντα του επιτελείου.

Υπάρχουν όμως κι εκείνοι που αντιλαμβάνονται ότι βρισκόμαστε σε μια παγκόσμια θανατηφόρα κρίση, λόγω εγγενούς αδυναμίας αλλά και εκ φύσεως άρνησης τού συστήματος να αναπτύξει ένα σοβαρό δημόσιο σύστημα υγείας, που να είναι ικανό να αντιμετωπίζει τις επιδημίες και κάθε έκτακτη υγειονομική πρόκληση που είναι δεδομένο ότι θα παρουσιάζεται κατά καιρούς. Είναι προφανές ποιοί πολίτες αντιπροσωπεύουν το παρελθόν και ποιοι το μέλλον. Ποιοι έχουν παραμείνει προσκολλημένοι στην προϊστορία τής ανθρωπότητας και ποιοί οδεύουν προς την ώριμη ανθρώπινη κοινωνία. Ποιοί ειναι οι υποκριτές αστοί ψευδο-άριστοι και ποιοί οι αυθεντικοί άνθρωποι της προόδου που οραματίζονται ένα καλύτερο κόσμο. 

Για να κατανοήσει κανείς τη σημασία αυτής τής κοσμοϊστορικής στιγμής, χρειάζεται να προσπαθήσει να την δει για λίγο από την απόσταση τής ιστορικής κλίμακας. Μόνο έτσι θα κατανοήσει την σημασία τής ύπαρξης προοπτικής στις ενέργειές μας, κυρίως όταν πρόκειται για την τοποθέτησή μας απέναντι στην πρόκληση μιας κρίσης τέτοιου μεγέθους:

Υπάρχει, πράγματι, τεράστια προσωπική ευθύνη όλων μας απέναντι στην κοινωνία και στους συνανθρώπους μας, να ακολουθήσουμε πρακτικές όπως αυτή τής καραντίνας, που δεν χρειάζεται να μας τις επιβάλει κάποιος με τη βία, αφού είναι αυτονόητες. Αυτό είναι το πρώτο, πρακτικό επίπεδο. Ταυτόχονα όμως, υπάρχει ακόμη μεγαλύτερη ευθύνη όλων μας να λειτουργήσουμε πολιτικά και να εκμεταλλευτούμε μια τεράστια ευκαιρία για αφύπνηση που μας παρουσιάζεται. Η κριτική για τις ευθύνες του κυρίαρχου συστήματος και του τμήματος του πληθυσμού που το υπερασπίζεται διαχρονικά είτε για ίδιον όφελος, είτε από ατολμία, είτε από ανωριμότητα, είναι αναγκαία για να έχει οποιαδήποτε ιστορική αξία η προσπάθεια για την όσο το δυνατόν λιγότερο επώδυνη έξοδο από την υγειονομική κρίση. Μέσα σε μια περίοδο δεκαετίας, κατακλυσμιαία ιστορικα γεγονότα πλήττουν την ανθρωπότητα, με ρυθμό πρωτόγνωρο. Πόλεμοι, οικονομικές κρίσεις, τεράστια μεταναστευτικά ρεύματα, θεαματικές και ταχύτατες αλλαγές στην ισορροπία ισχύος σε κράτη και εταιρείες, ραγδαία παγκοσμιοποίηση, καθολικοποίηση του οικονομικού πολέμου. Και όλα αυτά, σε ένα περιβάλλον γιγαντιαίας ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών κάθε είδους και εκθετικής αύξησης τού παγκόσμιου πληθυσμού. Με αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη αύξηση τής οικολογικής τοξικότητας τού ανθρώπινου πολιτισμού. Δημιουργείται ένα εκρηκτικό μίγμα που, απ΄ όπου και αν το μελετήσει κανείς, δεν μπορεί να αποφύγει την παραδοχή τής αναγκαιότητας επείγουσας αλλαγής πορείας πριν επέλθει η καταστροφή. 

Η παγκόσμια υγειονομική κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη, δεν είναι ένας πόλεμος, όπως προσπαθούν να μας υποδείξουν οι πανικόβλητοι κυβερνήτες μας. Είναι ένας επώδυνος καταλυτικός δείκτης τής καθολικής ανεπάρκειας του παρόντος συστήματος, που δεν είναι άλλο από την κεφαλαιοκρατία. Όλα τα παραπάνω δεινά αποκαλύπτονται ως επιπτώσεις των καταστροφικών ιδιοτήτων του κεφαλαίου και τής αβάσταχτης πλέον εξελικτικής, πολιτικής και τελικά πνευματικής ανωριμότητας του τμήματος του πληθυσμού που εννοεί να το στηρίζει και δεν κατανοεί δύο σημαντικά πράγματα: πρώτον ότι σε μια τέτοια συνθήκη είναι ιστορικά αναπόδραστη η επείγουσα πορεία προς μια παγκόσμια κοινωνία, με κεντρικό σχεδιασμό που θα εξορθολογικοποιήσει και θα αναστείλει την φρενίτιδα της εκρηκτικής ανταγωνιστικής ανάπτυξης. Και δεύτερον· αφού για μια τέτοια προοπτική, εξ' ορισμού αποδεικνύεται ανίκανο το κεφαλαιοκρατικό μοντέλο, η επάνοδος στη σκέψη όλων μας της σοσιαλιστικής επανάστασης με κομμουνιστική προοπτική, μέσα από μια πορεία διόρθωσης των τακτικών σφαλμάτων και των οντολογικών ελλείψεων των πρώτων εγχειρημάτων του εικοστού αιώνα, είναι πλέον ιστορικός μονόδρομος. 

Bassὸ...

Μια κοσμοϊστορική περίοδος - Μετανάστευση

του Κωστή Μπασογιάννη

Μια πολύ σημαντική ιστορική περίοδος για την ανθρωπότητα έχει αρχίσει εδώ και τριάντα χρόνια με εντυπωσιακά φαινόμενα που εξακολουθούν να εξελίσσονται, αναπτύσσοντας όλα τα στοιχεία που τα γέννησαν, τα εξέθρεψαν και τα κάνουν να λειτουργούν ως παράγοντες πλήρους μετασχηματισμού τής ανθρώπινης παρουσίας πάνω σ΄αυτό τον πλανήτη. Δύο οι κοσμοϊστορικές εξελίξεις που σημάδεψαν την αρχή και την πρώιμη φάση αυτής τής περιόδου· η κατάρρευση της πρώτης μεγάλης προσπάθειας δημιουργίας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, που συντελέστηκε κατά τη διάρκεια τού εικοστού αιώνα στις χώρες τού λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού είναι η πρώτη. Η δεύτερη εξέλιξη, τής οποίας η ανάπτυξη συνεχίζεται ακόμη με ταχύτατους ρυθμούς, είναι η παγκόσμια διασύνδεση στο επίπεδο τής πληροφορίας που επιτυγχάνεται με το διαδίκτυο.

Η πτώση τού υπαρκτού σοσιαλισμού ακολουθήθηκε από την σχεδόν ακαριαία έκφραση τής παγκόσμιας κυριαρχίας τής κεφαλαιοκρατικής εξουσίας, που δεν ήταν άλλη από τον πρώτο μεγάλο πόλεμο που προκλήθηκε από την μοναδική πλέον υπερδύναμη και κύριο κρατικό εκφραστή τού διεθνούς κεφαλαίου στην δεκαετία τού 1990, τις ΗΠΑ, τον λεγόμενο «Πόλεμο τού Κόλπου» εναντίον τού Ιραν. Στη συμμαχία την οποία κατάφερε να συστήσει η υπερδύναμη κάτω από την τυπική σφραγίδα τού ΟΗΕ, συμμετείχαν πάνω από 30 καπιταλιστικά κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, συνεισφέροντας με διάφορους έμμεσους ή άμεσους τρόπους στην πρώτη μεγάλη και απροκάλυπτη στρατιωτική επίθεση του διεθνούς ιμπεριαλισμού εναντίον κράτους που δεν είχε καμμία πιθανότητα επιτυχίας στη αμυντική του προσπάθεια. Αυτός ο πόλεμος ήταν για την ανθρωπότητα ένα τρομερό σοκ. Και αποτέλεσε το εναρκτήριο λάκτισμα για ένα παγκόσμιο πολεμικό παιγνίδι τής οικουμενικά πλέον κυρίαρχης κεφαλαιοκρατίας, την θρυαλίδα για το πρώτο αποτρόπαιο σφαγείο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι συρράξεις κατά την διάρκεια τού Ψυχρού Πολέμου ήταν φονικές, αλλά τοπικές και πάντα αμφίρροπες. Ποτέ δεν έληξαν με νίκη τών ιμπεριαλιστών τού κεφαλαίου. Τα ταπεινωτικά για την επιθετική καπιταλιστική Δύση αποτελέσματά τους, αφαιρούσαν από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους το περίσσιο θράσος τού κυνηγιού τής παγκόσμιας κυριαρχίας, την οποία ευτυχώς είχαν χάσει, αφού πάνω από το ένα τρίτο τής γής ήταν συνταγμένο με το ισχυρό αντίπαλο στρατόπεδο. Αντίθετα, το 1991, μόλις μερικούς μήνες μετά την πτώση τού αντίπαλου δέους, στον Περσικό Κόλπο, η «Καταιγίδα τής Ερήμου» αποτελούσε την αρχή μιας συνεχούς πολεμικής επέμβασης της πολεμικής μηχανής της παγκόσμιας υπερδύναμης σε σειρά κρατών καλυμμένης υπό τον μανδύα διαφόρων συμμαχιών. Τα κράτη - στόχοι ήσαν πάντοτε τριτοκοσμικά, απολύτως ανίκανα να αντιδράσουν χωρίς να υποστούν σφαγή, εμφύλιο και αφανισμό. Τα κίνητρα των πολέμων ήσαν καθαρά η ανάγκη για οικονομική κυριαρχία στις ενδιαφέρουσες από ενεργειακής κυρίως απόψεως αυτές περιοχές· οι αφορμές δε, πάντοτε προσχηματικές και υποκριτικές. Οι πολεμικές αυτές επιδρομές σε όλες ανεξαιρέτως τίς περιπτώσεις αποδείχθηκαν περιττές και αδικαιολόγητες, αφού οι επιτιθέμενοι είχαν ούτως ή άλλως πάντοτε την πολιτική και οικονομική, επομένως και διπλωματική δύναμη να κρατήσουν ισορροπίες ειρήνης με οποιονδήποτε αισθανόταν ότι δεν συνέπλεε απολύτως με τα συμφέροντά τους. Δύναμη την οποία δεν θέλησαν να αξιοποιήσουν για την ειρήνη, προτιμώντας τον πόλεμο, που όπως είπαμε βόλευε το καπιταλιστικό ποιλιτικοοικονομικό σύστημα, την επιβίωση και την ανάπτυξή του. Μάλιστα, έφθασαν στο σημείο να αιματοκυλήσουν και την Ευρώπη, μετατρέποντας σε φρικτό σφαγείο τα Βαλκάνια για μια ολόκληρη δεκαετία.

Είναι γνωστά και δεν χρειάζονται πολλή ανάλυση τα βασικά κίνητρα και οι μηχανισμοί με τους οποίους το κεφάλαιο χρησιμοποιεί τον πόλεμο για την ανάπτυξή του. Αυτοί ακριβώς οι μηχανισμοί οδήγησαν στούς δύο πρώτους παγκοσμίους πολέμους που δύο φορές ερήμωσαν την Ευρώπη και μαυροφόρεσαν την υφήλιο. Η μεγαλειώδης πρώτη νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση που συνέβη προς το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου και γέννησε ένα πρωτοεμφανιζόμενο στην Ιστορία αντίπαλο δέος στην κεφαλαιοκρατία, με φιλοδοξία να μεταδώσει την επαναστατική δυναμική της σε όλο τον κόσμο, αν και δεν ήταν σε θέση να αποτρέψει την έκρηξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στάθηκε τελικά ικανή με τεράστιες θυσίες, πολλαπλάσιες από εκείνες όλων των άλλων αντιπάλων τού Ναζισμού, να νικήσει το τέρας που γέννησε ο καπιταλισμός και μέσα από αυτή τη νίκη της, αντί να καταρρεύσει κάτω από την επίθεση των ναζί, όπως οι δυτικές δυνάμεις είχαν μεθοδικά προγραμματίσει, να επικρατήσει σε ένα μεγάλο τμήμα τού κόσμου που, μαζί με τις άλλες χώρες όπου αναπτυσσόταν ο πρώϊμος αυτός σοσιαλισμός, μαζί με τις σύμμαχες χώρες και τους αδέσμευτους, που συνήθως συμπεριφερόταν αντικαπιταλιστικά, περιλάμβανε όπως προαναφέραμε το ένα τρίτο τού πληθυσμού του κόσμου. 

Σ΄αυτό το περιβάλλον του λεγόμενου ψυχρού πολέμου, συνέβησαν πολλές εξελίξεις και σε πολλά επίπεδα. Ένα σημαντικό σημείο που πρέπει να σημειώσουμε είναι ότι κάτω από την σκιά τής απειλής μιας επαναστατικής επικράτησης των ισχυρών κομμουνιστικών κινημάτων στις καπιταλιστικές χώρες, το κεφάλαιο υποχώρησε σε σημαντικό βαθμό από την επιθετική του στάση στα ζητήματα της κοινωνικής πρόνοιας και των εργασιακών συνθηκών. Με αποτέλεσμα να έχουμε μια κεφαλαιοκρατία που προσπαθούσε να τηρήσει τα προσχήματα, καθεστώτα λαϊκής δεξιάς, που οι φανατικοί φιλελεύθεροι και νεοφιλελεύθεροι τα κατηγορούσαν ότι παρασυρόταν προς μια σοβιετική λογική. Κατά την διάρκεια τών χρόνων τής κρίσης και παρακμής των πρωτοσοσιαλιστικών καθεστώτων τής Κίνας και αργότερα τής ΕΣΣΔ και της ανατολικής Ευρώπης, αυτή η ψευδαίσθηση εξωραϊσμού τής κεφαλαιοκρατίας, έχανε κάθε λόγο ύπαρξης και αποκαλύφθηκε πάλι το αληθινό πρόσωπο του συστήματος. Μια αχόρταγη μηχανή εκμετάλλευσης και αλλοτρίωσης τής εργατικής τάξης και μια απάνθρωπη δημιουργια τής κόλασης τής ανεργίας που χρησιμεύει στην εξασφάλιση ικανών εφεδρειών από εξαθλιωμένους αναγκαστικά ανενεργούς κατόχους εργατικής δύναμης και γενικότερα εργασιακής ικανότητας, συχνά αρκετά εξειδικευμένης, που όμως δεν είχαν καμμία δυνατότητα να την διαθέσουν. Ήλπιζαν όμως να βρούν κάποια θεσούλα σε κάποιο κακοπληρωμένο κάτεργο, όπου η αίσθηση τού εμπαιγμού ήταν ακόμη πιο ανυπόφορη κι από την φτώχεια. Τις τελευταίες δεκαετίες η αναπτυσσόμενη με ιλιγγιώδη ρυθμό παγκοσμιοποίηση δημιούργησε τις τεράστιες βιομηχανικές μονάδες σε τρίτες χώρες, κυρίως τής Ασίας, όπου οι συνθήκες εργασίας και οι αμοιβές ήταν και εξακολουθούν να είναι κατά πολύ χειρότερες από την κόλαση τής μανουφακτούρας και των εργοστασίων του 19ου αιώνα που περιγράφει και τεκμηριώνει ο Κ. Μαρξ στο «κεφάλαιο». Παιδική και εφηβική εργασία με φρικτές συνθήκες και μηδαμινή αμοιβή και συνεχή εκφοβισμό τής απόλυσης, λόγω τής υπερπροσφοράς εργασίας. Μόνο με αυτό τον τρόπο το κεφάλαιο είναι πλέον ικανό να εξασφαλίσει ομαλότητα κυκλοφορίας και μέγιστη κερδοφορία, διατηρώντας ταυτοχρόνως την επιθυμητή σχέση εργασίας-ανεργίας στο εσωτερικό των καπιταλιστικών χωρών για να κρατηθούν σε λογικό επίπεδο οι τιμές. Οι τυχεροί που είχαν δουλειά στις χώρες τής Δύσης απολάμβαναν έτσι μια ικανοποιητική ζωή εις βάρος των κολασμένων τών φτωχών χωρών, που είτε λοιμοκτονούσαν, είτε δούλευαν σε συνθήκες κόλασης, είτε πέθαιναν κατά εκατοντάδες χιλιάδες στους πολέμους.

Κατά την διάρκεια αυτών των τριάντα χρόνων παγκόσμιας επικράτησης τής άγριας κεφαλαιοκρατίας αναπτύχθηκε όπως είπαμε και η παγκοσμιοποίηση τής πληροφορίας. Η δορυφορική τηλεόραση στην αρχή και το διαδίκτυο ύστερα, έφερναν με ένα πάμφθηνο υπολογιστή ή τάμπλετ ή ένα κινητό τηλεφωνο στα χωράφια, στους μαχαλάδες, στα καφενεία, στα σπίτια και στις καλύβες του παλαιότερα λεγόμενου τρίτου κόσμου πολλές πληροφορίες για την παραδείσια ζωή στη Δύση, για την άνεση την καταναλωτική ισχύ, την μόδα, την γκλαμουριά, την γυαλιστερή καθημερινότητα των σπουδαίων πλουσίων ανθρώπων τού δυτικού πολιτισμού. Κι όταν ήρθε η ώρα όπως είπαμε να προκληθούν από την Δύση οι επιθέσεις με οικονομικά μέτρα, με βομβαρδισμούς, στρατιωτικές εισβολές αλλά και εξευτελισμούς και μια συνεχή υποτίμηση λαών με αρχαίους πολιτισμούς από τους επηρμένους δυτικούς νεο-αποικιοκράτες, οι απλοί αυτοί άνθρωποι δεν κάθησαν ήσυχοι να υποστούν την μοίρα τους, όπως γινόταν στη διάρκεια τών παλαιοτέρων αποικιοκρατικών περιόδων, αλλά, γνωρίζοντας πλέον πολύ καλά από τα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης την πιθανότητα να βρεθούν κι εκείνοι στην Παραδείσια Δύση και έχοντας υπ' όψιν και τα προηγούμενα πιο ήπια και αργόσυρτα μεταναστευτικά ρεύματα που είχαν γεμίσει τις δυτικές χώρες με εργατικό δυναμικό που με τις δεκαετίες γεννούσε και τεράστιο αριθμό από επιτυχημένα και διακεκριμένα άτομα με ασιατική ή αφρικανική προέλευση, όταν με δυό λέξεις η Δύση τα έκανε γιαλιά-καρφιά στις περισσότερες χώρες τής Μέσης Ανατολής και τής Αφρικής, καταλύοντας τα καθεστώτα που δημιουργούσαν συνθήκες παραμονής στους υπηκόους τους, τίποτε πλέον δεν θα μπορούσε να συγκρατήσει τους νέους και τις οικογένειες που υπέστησαν αυτό τον γενικευμένο βιασμό τής ζωής τους, από την σφοδρή ανάγκη και επιθυμία να πάρουν μαζί τους ό,τι μπορούν να κουβαλήσουν τα δυο τους χέρια και να κυνηγήσουν την τύχη τους στην Ευρώπη.

Η αρχή είχε γίνει εδώ και χρόνια, από την τελευταία δεκαετία του εικοστού αιώνα. Οι ροές ήταν από όλο το τεχνητά εξαθλιωμένο από τους διεθνείς τοκογλύφους πρώην ανατολικό μπλόκ, τις Φιλιππίνες, τις Αραβικές χώρες, την Αφρική, την Ινδία, το Πακιστάν και την Κίνα. Ερχόταν άνδρες κυρίως που στην πλειονότητά τους δούλευαν και έστελναν χρήματα στην οικογένεια. Δούλευαν σε δουλειές που οι ντόπιοι δεν καταδεχόταν να κάνουν. Ερχόταν και οικογένειες, ενώ, όπως ξέρουμε, δεν ήταν λίγες οι γυναίκες θύματα του τραφικινγκ. Μετά την μεγάλη έκρηξη του '90, επί δύο δεκαετιες οι μετνάστες ερχόταν με ήπιες ροές, κι έτσι δινόταν η ευκαιρία στο σύστημα να τους απορροφήσει κάπως. Αλλά με το ξέσπασμα και την γενίκευση των συρράξεων, και των πτώσεων καθεστώτων που προκάλεσε η Δύση για να διαφυλάξει τα δικά της συμφέροντα σε Ασία και Αφρική, δημιουργήθηκε πλέον ένα τοπίο όπου η διαφορά σε όλα τα επίπεδα έγινε κολοσσιαία.

Φτωχές χώρες με υπερπληθυσμό, πείνα και τους πιο άγριους πολέμους που έχει γνωρίσει η περιοχή από την μια πλευρά. Ο «Παράδεισος», από την άλλη, όπου πολλοί γνωστοί και συγγενείς έχουν ήδη απορροφηθεί ως εργαζόμενοι και μιλούν καθημερινά στο Βάιμπερ με τους εξαθλιωμένους. Τί θα μπορούσαμε να φανταστούμε ότι εκείνοι οι άνθρωποι λένε μεταξύ τους στις συνομιλίες; Πώς μπορει να αισθάνεται ένα μικρό αγόρι στο Αφγανιστάν, στο Ιρακ, στη Συρία ή στην Σομαλία, οταν βλέπει στην οθόνη του κινητού του συμπατριώτες του να έχουν γίνει από λακέδες σε πολυτελή μεγαλοαστικά σπίτια έως επιχειρηματίες οι ίδιοι; Από εργάτες σε συνεργεια, εργοστάσια, βενζιναδικα και αποθήκες μέχρι σταρ του χόλυγουντ και του ΜΒΑ; Αισθάνεται ότι η μοιρα του είναι στην Ευρώπη και, γιατί όχι και στην Αμερική. 

Αλλά, πριν προχωρήσουμε, ας κάνουμε κάποιες ασκήσεις ιστορικής συνείδησης. Ας μεταφερθούμε στα Ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο και στα νησιά τού Ανατολικού Αιγαίου. Και ας αναρρωτηθούμε: Είναι αφύσικο και ανακόλουθο και αντιφατικό ιστορικά αυτό που βλέπουμε; Ή είναι μια αναμενόμενη και απολύτως φυσιολογική εξέλιξη, μετά από όλα αυτά που προηγήθηκαν, μικρό τμήμα των οποίων περιγράψαμε αδρά και πρόχειρα παραπάνω; Δεν εξηγείται τέλεια ιστορικά ο λόγος για τον οποίο βλέπουμε ανθρώπους να κουβαλούν τα μωρά τους με κίνδυνο θανάτου και να φιλούν το χώμα τής πατρίδας μας όταν αποβιβάζονται από την βάρκα; Πόσο δύσκολο είναι να αποβάλουμε έστω και για ένα λεπτό την δική μας αξιοσέβαστη, αλλά μονόπλευρη άποψη για τα πράγματα και να δούμε τον κόσμο με τα μάτια και την καρδιά εκείνου που έχουμε απέναντί μας, και βιώνει μια τέτοια τρομακτική, αλλά και κοσμοιστορική εμπειρία; Πόσο δύσκολο είναι να βγούμε για λίγο από το καβούκι μας και να σκεφτούμε τον φαντασμαγορικό τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται η λειτουργία τής Ιστορίας; Πόσο πιο ψύχραιμοι και προσγειωμένοι θα μπορούσαμε να είμαστε, αν το πρόβλημα το αντιμετωπίζαμε έχοντας συνείδηση των συνθηκών που το δημιούργησαν; Και πώς στ' αλήθεια θα βρούμε μια οποιαδηποτε λύση, αν δεν λάβουμε υπ' όψιν μας τη δική μας συνέργεια στην τεράστια διαφορά δυναμικού που έχει δημιουργηθεί; Πιστεύω ότι δεν υπάρχει καμμία περίπτωση να εκτονωθεί αυτή η τρομακτική ιστορική τάση μετανάστευσης, αν δεν υπάρξει μία από τις παρκάτω τρείς πιθανές εξελίξεις:

Η πρώτη είναι η υποδοχή των μεταναστών και η διοχέτευσή τους σε όλη την Ευρώπη, και σε δεύτερο χρόνο, όπου αλλού εκείνοι επιθυμούν. Αυτό σημαίνει ότι στην Ευρώπη και ίσως σε ολόκληρη την Δύση θα πρέπει να γίνει μια επαναστατική αλλαγή η οποία θα έχει προκληθεί από την σθεναρή και εμπνευσμένη διπλωματική στάση τής Ελλάδας. Αλλαγή για την οποία τόσο η Ελλάδα όσο και η ίδια η Ευρώπη και βεβαίως ολόκληρη η Δύση, είναι απολύτως ανέτοιμη. 

Η δεύτερη πιθανή εξέλιξη είναι να διατηρηθεί η διαφορά δυναμικού των πληθυσμών για κάποιο χρονικό διάστημα δια τής βίας, απωθώντας όλους αυτούς τους ανθρώπους. Εδώ, ακόμη και στην απίθανη περίπτωση όπου αυτή η προσωρινή απώθηση κατορθωθεί δίχως θύματα, είναι σαφές ότι αν δεν αλλάξει η πολιτική τής Ευρώπης και της Δύσης στην Ασία και στην Αφρική, αν δεν σταματήσουν οι επεμβάσεις, ο οικονομικός στραγγαλισμός και τα σφαγεία των πολέμων, αν την καταστροφική επεμβατικότητα που δείχνει η Δύση δεν την μετατρέψει σε συνεργασία με αυτούς τους λαούς για την ανασύσταση των κοινωνιών τους, με σκοπό να καταστούν και πάλι βιώσιμες οι περιοχές αυτές τού κόσμου, αυτό το πρόβλημα τής διαφοράς δυναμικού που προκαλεί τα ρεύματα δεν θα σταματήσει ποτέ.

Η τρίτη πιθανή εξέλιξη είναι να αφεθούν όσοι έρθουν να εγκατασταθούν στην Ελλάδα. Για να γίνει όμως αυτό, θα πρέπει να ξεσπάσει μια τεράστια και κοσμοϊστορική επανάσταση στην ίδια την Ελλάδα. Κάτι μεγαλειώδες, το οποίο με λύπη μου διαπιστώνω ότι είναι αδύνατον για τον σημερινό Έλληνα ούτε να το διανοηθεί. Γιατι οι υποστηρικτές τής καθαρότητας της φυλής και της μιαρότητας των άλλων φυλών είναι ένα τεράστιο πλήθος που θα δημιουργεί συνεχώς πολεμική κατάσταση που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα καταλήξει σε τραγωδία. Αλλά και γιατί ακόμη κι εκείνοι που υποστηρίζουν το άνοιγμα των συνόρων τής Ελλάδας, ανεξάρτητα από το αν θα ανοίξει πλέον όλη η Ευρώπη, δεν έχουν ξεκάθαρη σκέψη για το σχέδιο ένταξης αυτών των ανθρώπων στο νέο περιβάλλον. Για το σχέδιο ένταξης των Ελλήνων σ΄αυτό το νέο περιβάλλον. Ούτε για τον έλεγχο και τον σχεδιασμό των αναπόφευκτων τεράστιων αλλαγών που θα χρειαστεί να γίνουν σε όλους τους τομείς στην Ελλάδα για να επιτευχθεί ένα νέο κοσμικό σύστημα, πολυεθνικό και λειτουργικό συνάμα.

Αυτό που ισχύει και στις τρείς αυτές περιπτώσεις ειναι ότι αν δεν πάψει η επιθετική οικονομική και πολεμική επέμβαση της δύσης στις φτωχές χώρες, η ιμπεριαλιστική επίθεση, δηλαδή, του καπιταλισμού, το φαινόμενο τής μετανάστευσης θα είναι συνεχές και χρόνιο. και καλά θα κάνουμε να το αποδεχτούμε, υπολογίζοντάς το σαν σταθερό παράγοντα στους μελλοντικούς μας σχεδιασμούς.

Και στις τρείς περιπτώσεις οι κοινωνίες που δέχονται τα αναμενόμενα και απολύτως δικαιολογημένα από την ύπαρξη τού οικονομικού χάσματος μεταξύ των δύο κόσμων που προκαλεί ο καπιταλισμός μεταναστευτικά ρεύματα, δεν θα μπορέσουν ποτέ να ειναι συμβατές με μια αίσια έκβαση μιας τέτοιας κοσμοϊστορικής εξέλιξης, γιατί απλουστατα το μόνο κίνητρο για την αποδοχή τού μετανάστη είναι  η εκμετάλλευση τής εργασιακής του δύναμης μόνο με σκοπό το καπιταλιστικό κέρδος. Δεν έχουμε μια κοινωνία συνεργαζομένων ανθρώπων, αλλά μια ζούγκλα ανταγωνιζομένων θηρίων με ανθρώπινη μάσκα. Οι κάτοχοι των μέσων παραγωγής και διακίνησης κεφαλαίων βλέπουν τον άνθρωπο μόνο ως κάτοχο και δυνάμει πάροχο δύναμης για λειτουργία των μέσων παραγωγής κέρδους. Συνεπώς προσπαθούν από το φαινόμενο αυτό που οι ίδιοι έχουν προκαλέσει, να αποκομίσουν το συγκεκριμένο όφελος. Και όποιος δεν πληροί τις προϋποθέσεις για μαι τέτοια εκμετάλλευση θεωρείται ανεπιθύμητος. 

Για την αποφυγή εισόδου ανεπιθυμήτων στα δυτικά κράτη, αξιοποιειται - αν όχι επιστρατεύεται - αυτό που πολύ σωστά έχει χαρακτηριστεί ως δύναμη κρούσης του συστήματος· ο ρατσιστικός εθνικισμός και η κοινοτική φαντασιακή ψευδαίσθηση τού μικροαστού - μεσοαστού «νοικοκύρη». Μια δύναμη που βρίσκεται εν υπνώσει και εγείρεται μονο στις περιπτώσεις που χρειάζεται για να επιτελέσει την βρώμικη δουλειά. Δεν πετυχαίνει όμως πάντα αυτή η αποτρεπτική ισχύς, αφού πολλές συγκυρίες, όπως η τρέχουσα, αποδεικνύονται πολύ πιο περίπλοκες από τις συνήθεις. Με αποτέλεσμα οι ροές να γίνουν ανεξέλεγκτες από τις αρχές και από τις ομάδες κρούσης και τεράστιος αριθμό ςμεταναστών να περάσουν στο «ιερό» σώμα των «περουσίων» χωρών. Μέσα στα απολύτως καπιταλιστικώς λειτουργούντα αυτά κράτη, ο πρόσφυγας ή ο μετανάστης, είτε θα αρνηθεί να ενταχθεί, προτιμώντας την παραδοσιακή του κοινωνική αλληλεγγύη, με αποτέλεσμα να γκετοποιηθεί σε νησίδες διατήρησης τής παράδοσής του, με αποτέλεσμα άγριες συγκρούσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πολλών πιθανών ειδών μεγάλης κλίμακας μεταμορφώσεις των δυτικών κοινωνιών, είτε θα αφομοιωθεί στο σύστημα τού ανταγωνισμού, διεκδικώντας την άνοδό του στην ανώτερη κοινωνική και οικονομική τάξη εις βάρος των ίδιων των συμπατριωτών του και των άλλων εργαζομένων. Μόνο μια κοινωνία που λειτουργεί με όρους επαναστατικούς θα μπορούσε να αντέξει μια τέτοια μεταναστευτική είσοδο. Γιατι οι αρχές της και η συμβατότητά της με έμφυτο το όραμα τής ανθρώπινης φύσης για μια καλύτερη ζωή, θα ικανοποιούσε και θα έδινε νόημα στη ζωή των φυγάδων, ισχυρότερο και υψηλότερο από το ήδη υπάρχον στην δική τους παράδοση. Αλλά αν η δυτική κοινωνία λειτουργούσε με επαναστατικούς όρους, δεν θα επέβαλε στους λαούς αυτούς τους άθλιους όρους ύπαρξης που αναφέραμε παραπάνω, δεν θα είχαν δημιουργηθεί οι προϋποθέσεις τής μετανάστευσης και δεν θα υπήρχε και παρόμια κρίση.

Μίλησα μέχρι τώρα θεωρητικά. Δεν το έκανα γιατί τάχα έχω την παραμικρή ελπίδα ότι έτσι θα δοθεί κάποια λύση, αν και θα ήμουν πολύ ευχαριστημένος αν έστω και ένας συμπατριώτης μου εύρισκε χρήσιμες αυτές τις σκέψεις. Το έκανα γιατί με την πρόχειρη λογική αυτή επεξεργασία ελπίζω να καταδειχθεί σε κάποιους η σοβαρότητα τής κατάστασης και η ανάγκη ύπαρξης σε πρακτικό επίπεδο μιας κυβέρνησης στον τόπο η οποία, αντιθετα με την παρούσα κυριολεκτικά ανάπηρη και συνεπώς άχρηστη κουστωδία που μας κυβερνά, θα ήταν ικανή και τολμηρή να προκαλέσει τις απαραίτητες επαναστατικές αλλαγές που θα μας οδηγούσε σε μια κοινωνία που να αρμόζει σε ανθρώπους και όχι σε άγρια ζώα, που τα διαφεντεύει μόνο το βασικό τους ένστικτο.

Μέχρι τότε θα υφιστάμεθα, και εμείς και όλος ο κόσμος που επιμένει να διατηρείται στην κεφαλαιοκρατική δυναστεία, τις απάνθρωπες συνέπειες των επιλογών μας, οι οποίες προμηνύονται φονικές για τους ανθρώπους και ζοφερές για τον πολιτισμό.

Μπασὸ...