Theater - Film
Thoughts
Συνέντευξη του Κωστή Μπασογιάννη στο Cinefreaks.gr και στο Γιάννη Πατλάκα
28 Μαίου 2009
.
Ο Κωστής Μπασογιάννης δεν είναι νέος σκηνοθέτης. Έχει ασχοληθεί με ταινίες μικρού μήκους ενώ αρκετές είναι και οι δουλειές του στο θέατρο. Φέτος όμως είδαμε την πρώτη του δουλειά σε μεγάλου μήκους ταινίες. Μιλάμε για την ταινία Unitas που προβλήθηκε στο Digital Wave 3 του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και έπειτα στον κινηματογράφο Μικρόκοσμο.
Ήρεμος, φιλικός, φιλοσοφιμένος για την ζωή και την τέχνη και χωρίς φόβο για τίποτα μιλάει στο Cinefreaks για την ταινία Unitas, τον κινηματογράφο στην Ελλάδα, την ψηφιακή τεχνολογία, τα πρότυπά του και ότι άλλο θα θελατε να μάθετε γι’ έναν αξιόλογο δημιουργό.
Γιάννης Πατλάκας: Γιατί η ιστορία του Unitas διαδραματίζεται σε αυτήν την φανταστική πόλη και όχι σε κάποια πραγματική;
Κωστής Μπασογιάννης: Η UNITAS είναι ένας συμβολικός τόπος. Συνδυάζει την αποκρουστική αθλιότητα της σημερινής διεθνούς κοινότητας με την γοητεία ενός πολύχρωμου κοινού ανθρώπων, που δείχνει να έχει διατηρήσει κάτι από την μυρωδάτη ζεστασιά των παλαιών κοινωνιών. Στην πραγματικότητα όμως διαθετει μόνο την αισθητική του κακού, μέσα σε μία παιδιάστικα ψιμυθιασμένη καθημερινότητα. Θυμίζει τριτοκοσμικό λιμάνι, αλλά στην πραγματικότητα είναι μια φυλακή που παραπέμπει στην σημερινή παγκοσμιοποιημένη ανθρωπότητα, από τα δαιδαλώδη σπλάχνα της οποίας κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει. Για να πετύχω αυτή την ατμόσφαιρα χρησιμοποίησα πλάνα από Αθήνα, Πειραιά, Πέραμα, Βαρκελώνη, Αβάνα και Τρινιδάδ της Κούβας.
Γ.Π.: Έχει κάποια σημασία το όνομα του λιμανιού Unitas; Πως έγινε η επιλογή αυτού του ονόματος;
K.M.: Διαλέξαμε την UNITAS γιατί συνδυάζει το λατινογενές UNI από το οποίο σε πολλές γλώσσες πηγάζει οι έννοια Ένωση (Union) που συμβολίζει την ισοπέδωση της αναγκαστικής παγκοσμιοποίησης, στα πλάισια μιας κοινωνίας έρημων ατόμων – μονάδων (Units), εγκλεισμένων σε μία αδιέξοδη ιδιώτευση. Άτομα που κι αυτά με τη σειρά τους αναγκάζονται να ενωθούν από ανασφάλεια και φόβο. Uni είναι και η αντίστοιχη της αυταρχικής Ήρας ετρουσκική θεότητα (η ρωμαική Ivno) με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό. Αυτό όμως που είμαι βέβαιος ότι θα έχει τη σημασία του γιά όσους δούν την ταινία είναι ότι στά Ρωσικά UNITAS σημαίνει λεκάνη της τουαλέτας (Чнитаз)!
Γ.Π.: Ο Chris, ο πρωταγωνιστής της ταινίας θέλει να κάνει το βήμα για να ξεφύγει από όλα αυτά που τον κρατούν στην άσχημη κατάσταση που είναι. Είναι εύκολο κάποιος να ξεφύγει από την ζωή που κάνει και να κάνει κάτι άλλο καλύτερο; Τι χρειάζεται για να πετύχει;
Κ.Μ.: Ο Chris αναγκάζεται να αποτολμήσει μια φοβισμένη και μίζερη έξοδο από τα σκατά, παρακινούμενος από την Lily, που κι αυτή με τη σειρά της είναι ανίκανη να ανταποκριθεί στο ρόλο της anima για τον άνδρα, αφού είναι απόλυτα βουτηγμένη στη σύμβαση της UNITAS. Τα όνειρά της είναι κοινότοπα και η οθόνη της τηλεόρασης, ακόμη και όταν παίζει αριστουργήματα του παγκόσμιου κινηματογράφου, μέσα από ένα ατέλειωτο ζάπινγκ, αποτελεί μόνο μία ασήμαντη συνοδεία της αφελούς της σκέψης. Χάνεται μέσα στις φωνές και στις υστερίες της, ενώ ο σύντροφός της δυσκολεύεται να ξεπεράσει τη δειλία του. Για να φύγουμε από την παγίδα που μας έχει στήσει η Ιστορία, πρέπει να πραγματοποιήσουμε τεράστια προσωπικά άλματα, ηρωική έξοδο, πράγμα που τα ανθρωπάκια της UNITAS αδυνατούν να κάνουν.
Γ.Π.: Οι εξαρτημένοι από ναρκωτικά πρωταγωνιστές της ταινίας αντικατοπτρίζουν τελικά την κοινωνία μας; Πιστεύετε ότι είμαστε όλοι λίγο ή πολύ εξαρτημένοι;
Κ.Μ.: Το κόκκινο ναρκωτικό Γερία που κυκλοφορεί ευρέως στην UNITAS αποτελεί τον συγκολλητικό παράγοντα της κοινωνίας αυτής. Οι νέοι μύθοι που εισάγονται στο παγκόσμιο χωριό και πολλοί εθίζονται ήδη στην ύπαρξή τους μέσα στο αίμα τους, είναι οι πιο γελείοι και θανατεροί όλης της ανθρώπινης ιστορίας. Ένας έστω και λίγο υποψιασμένος άνθρωπος αδυνατεί να τους υιοθετήσει εστω και σαν ζωτικό ψεύδος. Είναι μύθοι που παλιότερα είχαν ονόματα που προκαλούσαν τρόμο. Μαμωνάς, Ασμοδαίος, Βεερζεβούλ. Συμπυκνωμένα όλα μέσα στην ιερή Γερία, χρήμα, ανόητες αγάπες, βουλιμία, ματαιοδοξία. Αυτά τα υλικά πήζουν το αίμα μέσα στις φλέβες και κάνουν τον άνθρωπο δυσκίνητο, ανασφαλή, ανελεύθερο. Εκεί στηρίζει την ύπαρξή της η UNITAS. Η ταινία αυτή δεν θα έχει κανένα νόημα άν δεν υπάρξουν κάποιοι άνθρωποι μέσα στους θεατές που να νοιώσουν ότι ο κόσμος είναι γεμάτος από ζεύγη σαν τον Chris τη Lily, πιο καθαρά, σικάτα και μουράτα ίσως, αλλά το ίδιο άθλια.
Γ.Π.: Η ταινία είναι γυρισμένη ψηφιακά. Τι δυνατότητες δίνει η τεχνολογία στις ταινίες και στους δημιουργούς τους;
Κ.Μ.: Τεράστιες δυνατότητες. Η φιλμική αισθητική είναι πλέον σχεδόν εφικτό να επιτευχθεί και ψηφιακά. Μιλάμε πια για ψηφιακό κινηματογράφο και όχι video. Προσπαθώ να μην χρησιμοποιώ τη λέξη video πλέον. Γυρίζουμε σε progressive, με ειδικές ρυθμίσεις και gamma correction που αντιστοιχούν στην ελαστικότητα του φιλμ. Μοντάρουμε άνετα στον υπολογιστή με προγράμματα που κοστίζουν φθηνά πια. Πριν από δέκα μόλις χρόνια δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε ούτε στο όνειρό μας πόσες ευκολίες παρέχονται πάμφθηνα στο post production σήμερα. Προβάλλουμε με πανίσχυρους ψηφιακούς προβολείς. Έτσι το μέλλον του celluloid είναι προκαθορισμένο: θα περιοριστεί βαθμιαία σε όλο και πιο ειδικές χρήσεις, και ενδέχεται να εκλείψει και τελείως. Ο νέος ψηφιακός κινηματογράφος εμπεριέχει και τις παλιές φιλμικές μορφές αλλά και νέες αισθητικές που ένας τεράστιος πια πληθυσμός κινηματογραφιστών σε όλο τον κόσμο ερευνά ασταμάτητα και ακούραστα. Υπάρχουν βέβαια τεράστιες αντιδράσεις από επιχειρηματικά και επαγγελματικά κατεστημένα μπροστά στην ψηφιακή επανάσταση στον κινηματογράφο. Αλλά όσοι αντιδρούν, ματαιοπονούν. Στο τεχνικό θέμα κανείς δεν μπορεί να σταματήσει την νέα γενιά δημιουργών που κάνουν την επέλασή τους και είναι αναπόφευκτο να κατακτήσουν αργά ή γρήγορα και το ευρύτερο κοινό. Οι μουσικοί προηγήθηκαν και ακολουθούμε εμείς. Στις ζοφερές περιόδους που ακολουθούν, πού, όπως πάντα μέσα στην ιστορία, αποτελούν προκλήσεις για δημιουργία νέων ρευμάτων, εκμεταλλευόμαστε την νέα τεχνολογία που το ίδιο το σύστημα ανακάλυψε, για να κλονίσουμε εκ θεμελίων τις δομές του. Είμαι πολύ ευτυχισμένος που ανήκω στο νέο αυτό κίνημα.
Γ.Π.: Θα δούμε την ταινία να προβάλεται κάπου ξανά;
Κ.Μ.: Μπορεί να την δούμε οπουδήποτε, οποτεδήποτε υπάρχει ευκαιρία. Η ταινία έχει ηδη προβληθεί στο London Greek Film Festival, στο Digital Wave του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, στην Αθήνα στο artHouse, στο Μικρόκοσμο για δύο εβδομάδες και στην Πάτρα. Τώρα σειρά έχουν τα ξένα φεστιβάλ, και μαζί με τις άλλες ταινίες του Digital Wave θα προβληθεί σε πολλές πόλεις της Ελλάδας.
Γ.Π.: Έχετε ασχοληθεί με μικρού μήκους ταινίες στο παρελθόν. Πόσο πιο δύσκολες είναι μεγάλου μήκους παραγωγές;
Κ.Μ.: Εξαρτάται τί προσπαθείς να κάνεις. Η δυσκολία της ταινίας δεν εξαρτάται από το μήκος της, αλλά από πόσο ψηλά βάζεις τον πήχυ. Παρ’ όλες τις τεχνικές ευκολίες που παρέχει η τεχνολογία, η κατασκευή μιας ταινίας είναι μια δύσκολη εργασία. Πρέπει να δείξεις κάτι που να αξίζει τον κόπο κάποιος να πάει να κλειστεί σε μια σκοτεινή αίθουσα για μιάμιση – δύο ώρες και να το δεί. Εγώ προσθέτω και κάτι άλλο: αυτό που θα δεί εκεί μέσα να τού αφήσει αυτό το κάτι παραπάνω από ένα απλό θέαμα: τον συνδυασμό μαγείας και ουσίας που θα κάνει την ταινία ζωντανή μέσα του. Δεν είναι εύκολα πράγματα αυτά…
Γ.Π.: Τι σημαίνει για σας το να είσαι καλλιτέχνης;
Κ.Μ.: Είναι ένα μεγάλο προνόμιο, που πολλοί που ασχολούνται με την τέχνη δεν το τιμούν, γιατί το συγχέουν με ένα ναρκισιστικό σύμπλεγμα που συχνά εκφράζεται ως “καλλιτεχνική φύση”. Η τέχνη δεν είναι ένας μηχανισμός παραγωγής προιόντων, αλλά ένας από τους πολλούς δρόμους που μπορεί ένας άνθρωπος να ακολουθήσει για να ωριμάσει και να τελειοποιηθεί. Η ειλικρινής επιλογή της τέχνης γι αυτό το σκοπό έχει τεράστιες δυσκολίες και συνεχείς απογοητεύσεις. Παρ όλα αυτά συνεχίζουμε όλοι να προσπαθούμε, γιατί σημασία δεν έχει τόσο το προιόν, όσο η διαδικασία,. Άλλωστε στο τέλος το μόνο που μένει, είμαστε εμείς τα ανθρώπινα πρόσωπα με την ύπαρξή μας ωφελημένη, μεγαλωμένη, ώριμη. Η δουλειά μου στο θέατρο, στο σινεμα, στα εικαστικά, στην φωτογραφία και στη γραφή είναι ο αέρας που αναπνέω, αυτό που δίνει ενέργεια και μορφή στην πορεία μου. Οι μορφές, τα χρώματα, οι ήχοι, τα θέατρα και οι σκιές που κατασκευάζουμε διαλύονται μέσα στο συνολικό γεγονός που είναι η δική μας ύπαρξη μέσα καί δίπλα στους άλλους και κάνουν μαζί του ένα χαρμάνι που μας εκτοξεύει σε άλλες ποιότητες. Όλα αυτά τα έργα καταργούνται στο τέλος και αποβάλλονται σαν υποπροιόντα, όταν έχουν επιτελέσει την αποστολή τους, τη μορφοποίηση της δικής μας ζωής και την οντολογική τελειοποίησή μας. Μπορεί αυτή η διαδικασία να σε περάσει από σκοτεινά μονοπάτια. Μπορεί πάλι κάποια απ’ αυτά τα έργα να μπορούν να χρησιμεύουν σαν μαγιά για τη συνέχιση αυτής της διαδικασίας στις επόμενες γενιές. Αυτά είναι τα λεγόμενα αριστουργήματα, που όσο και όλοι μας θα θέλαμε να κάνουμε ένα, κανένας μας δεν υποχρεούται. Ο καλλιτέχνης έχει να παλαίψει με πολλά τέρατα στην πορεία του. Το φοβερότερο απ’ αυτά είναι η ματαιοδοξία του. Γι’ αυτό υπάρχει μία ρήση της μεγάλης πειραματίστριας του σινεμά Maya Deren που τα λέει όλα: “I am not greedy. I do not seek to possess the major portion of your days. I am content if, on those rare occasions whose truth can be stated only by poetry, you will, perhaps, recall an image, even only the aura of my films.” “Δεν είμαι άπληστη. Δεν επιθυμώ να ιδοποιηθώ το μεγαλύτερο τμήμα του χρόνου σας. Θα είμαι ικανοποιημένη εάν, σε αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις που η αλήθεια τους μπορεί να εκφραστεί μόνο από την ποίηση, ενδεχομένως να ανακαλέσετε στη μνήμη σας κάποια εικόνα, ή μόνο την αύρα ίσως από τις ταινίες μου”. Η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο μόνο αγγίζοντας με μια τέτοια αύρα τους ανθρώπους.
Γ.Π.: Από που παίρνετε έμπνευση;
Κ.Μ.: Από τους ατέλειωτους περιπάτους μου. Από την εξαντλητική παρατήρηση.
Γ.Π.: Θα λέγατε ότι κάποιος δημιουργός είναι πρότυπό σας;
Κ.Μ.: Πολλά τα πρότυπα. Σαν πρότυπο παίρνω περισσότερο την αύρα που είπαμε παραπάνω και λιγότερο την τεχνική ή το είδος της δημιουργίας. Αποφεύγω να προσκολλώμαι σε κάποιο συγκεκριμένο είδωλο. Μπορώ όμως να “δώσω” κάποια ονόματα για να καταλάβετε πόσο μεγάλο είναι το φάσμα: Fyodor Dostoyevsky, John Cassavetes, Federico Fellini, Marcel Duchamp, David Lynch, Άρης Κωνσταντινίδης, Maya Deren, Fernando Meirelles, Sergei Rachmaninoff, Quentin Tarantino, Bill Viola, Феофан Грек, Alejandro González Iñárritu, και άλλοι πολλοί, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας.
Γ.Π.: Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο λόγος που ωθεί τον κόσμο μακριά από τον κινηματογράφο; Μεγάλο θέμα αλλά ποιο θα ήταν το πρώτο βήμα σε μια προσπάθεια να αποκτήσουν οι Έλληνες κινηματογραφική παιδεία;
Κ.Μ.: Καλά θα κάνουμε στη μεγάλη αυτή συζήτηση να ψάξουμε τί μπορεί να κάνει το ελληνικο σινεμα και πάλι αναγκαίο στον κόσμο. Το σινεμά από μόνο του δεν είναι και καμμιά φυσιολογική διαδικασία που δεν μπορεί κανείς να κάνει χωρίς αυτή. Χρειάζεται την ποιοτική μαγεία που θα θέλξει τους ανθρώπους στη σκοτεινή αίθουσα. Αλλά πρέπει και ο κόσμος να έχει την ανάγκη της ποιότητας. Ας κοιτάξουμε εμείς οι έλληνες κατ’αρχάς να ανακτήσουμε την πρόσβασή μας στην Παιδεία γενικά. Τότε θα γίνουμε και καλοί κινηματογραφιστές αλλά και το κοινό θα μπορεί να απαιτεί κάτι ανώτερο από αυτό που του προσφέρεται. Τί θα πεί κινηματογραφική παιδεία; όχι βέβαια η γνώση της συνταγής για γουστόζικα φιλμάκια που αποκοιμίζουν τον κόσμο. Την παγκόσμια αγορά την τροφοδοτεί με τέτοια επαρκώς η Αμερική και κάποιες άλλες γλυκανάλατες ελιτ τριτοκοσμικών χωρών, που τελευταία με κάποια παράξενη διαδικασία έχουν και την προτίμηση των διεθνών φεστιβάλ. Το παραδέχομαι, κι εγώ πολλές φορές τις απολαμβάνω και σπάω πλάκα ή συγκινούμαι, όταν θέλω να θυμηθώ τις εποχές που ήμουν πνευματικά αδρανής, έτσι για διάλειμα. Περιμένω πιο ποιοτικά πράγματα από τη χωρα μας όταν και άν κάποτε ανανήψει από το βαθύ πνευματικό της κώμα. Θα σταθώ λίγο στην υποκριτική για τον κινηματογράφο. Είναι απαραίτητο να προσεχθεί πολύ. Στην UNITAS κάναμε πολύ δουλειά με τον Σπύρο Ανδρέα Παπαδάτο και την Κατερίνα Σαβράνη στο θέμα αυτό. Κάτι που αναγνωρίστηκε από όλους. Χρειάζεται πολύ σκληρή δουλειά και διάθεση καινοτομίας από σκηνοθέτες και ηθοποιούς για να επανέλθουμε στις μεγάλες ερμηνείες στον Ελληνικό κινηματογράφο. Αυτό είναι επίσης κάτι που φέρνει τον κόσμο στο σινεμά.
Γ.Π.: Μια που είμαστε ηλεκτρονικό μέσο, ποια η σχέση σας με το internet;
Κ.Μ.: Ο υπολογιστής έχει μπεί για τα καλά στη ζωή μου εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Μέσω διαδικτύου επικοινωνώ με ένα ποιοτικά υψηλό τρόπο με πολλούς αξιόλογους ανθρώπους και απ’ αυτό αντλώ το μεγαλύτερο ποσοστό της πληροφόρησής μου. Τίποτε δεν είναι όμως σαν ένα καλό βιβλίο. Πιστεύω ότι είναι ένα μέσο που άν είσαι βλάξ μπορεί γρήγορα να σε καταστρέψει και να καταστρέψει και άλλους. Γι αυτό δεν το συνιστώ σ’ εκείνους που έχουν υποψίες ότι έχουν το παραπάνω χαρακτηριστικό.
Γ.Π.: Μιλήστε μας για τα μελλοντικά κινηματογραφικά και άλλα σχέδια.
Κ.Μ.: Είναι η εποχή των επαφών και των αναζητήσεων. Ζητούνται επίσης και χρήματα που είναι δυσεύρετα στις μέρες μας. Πολλές βόλτες, πειράματα και γράψιμο. Θα δούμε.
Εμείς στο cinefreaks ευχαριστούμε τον Κωστή Μπασογιάννη για την συνέντευξη που μας παραχώρησε και για την διάθεσή του και του ευχομαστε καλή τύχη σε ότι και να κάνει.
