Sunday, May 3, 2015

Εχθροί του ανθρώπου οι οικείοι αυτού

"Chimera"
(Πruaeba do en novy materiae)

Bassò... 2012


του Κωστή Μπασογιάννη
(κείμενο του σκηνοθέτη που περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα της παράστασης «ΟΡΦΑΝΑ»)

Τα «Ορφανά» είναι ένα σύγχρονο δράμα το οποίο έχει όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που του εξασφαλίζουν μία θέση στο πάνθεον των μεγάλων διαχρονικών έργων. Από την αρχή δεν θέλησα να αντιμετωπίσω αυτό το διαμάντι θεατρικού λόγου απλώς ως ένα ακόμη επίκαιρο έργο που περιγράφει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων με την βία, την παρακμή της γειτονιάς, την ανασφάλεια, το ρατσισμό, την κατάθλιψη. Εδώ έχουμε ένα ρομαντικό γεύμα που διακόπτεται απότομα και μια ψόφια γάτα που πέφτει μέσα στο σπίτι αποσυντίθεται και σαπίζει, αποσυνθέτοντας και την ψευδαίσθηση. Η ιστορία αρχίζει από τη στιγμή που δίνεται η αφορμή να αναπτυχθούν όλες οι υπαρκτικές προϋποθέσεις για την αργή αποκάλυψη της φύσης ενός συγκεκριμένου και κυρίαρχου τύπου οικογένειας. Για την ανάδειξη του ιδρυτικού διλήματος του θεσμού αυτού που για αιώνες αποτελεί το κύτταρο των κοινωνιών μας: “Θα ιδρύσουμε οικογένεια ή θα συστήσουμε συμμορία”; Το ερώτημα φαντάζει ηθικό, αλλά είναι υπαρξιακό. Ο φόβος επηρρεάζει την απόφαση με τρόπο καταλυτικό. Και η απανθρωποποίηση που στηρίζεται στην αρχή: «εμείς εναντίον όλων των άλλων» φαίνεται αναπόφευκτη. Είδα μέσα στο κείμενο αυτό στοιχεία τραγικής πορείας και για τους τρείς χαρακτήρες. Είδα ότι ο Κέλλυ τους παρουσιάζει ισότιμα. Ο συγγραφέας αυτός συνηθίζει να μας εμπλέκει σε βίαιες και σκοτεινές καταστάσεις, αλλά αυτή εδώ, αν και στην αρχή φαίνεται σαν να είναι μια ακόμη “what if” situation, διαφεύγει θριαμβικά προς την περιοχή τού τραγικού λόγου. Κι αυτό είναι ίσως και η βαθύτερη αιτία τής μεγάλης επιτυχίας της. Μέσω του απόλυτα ρεαλιστικού καθημερινού λόγου, ακούγονται σαν από κάποιο υπόγειο σπήλαιο οι τραγικές φωνές των χαρακτήρων που, με την καθοδηγούμενη από το φόβο και την μικρόψυχη αγωνία δράση, μεταστοιχειώνονται σε τραγικούς ήρωες.

Η οικογένεια, με τους δεσμούς αίματος και σπέρματος, αποσυντίθεται μπροστά στα μάτια μας. Αυτό το διαχρονικά πολύτιμο καταφύγιο προσωρινής αυταπάτης όπου οι άνθρωποι κρύβονται από το φρικτό μυστήριο της ύπαρξής τους, μέσα στο οποίο τον καιρό τής ανωριμότητας αναβάλλουν το υπαρξιακό καθήκον της αναχώρησης προς τα μέρη της αυτογνωσίας και παρεπιπτόντως τεκνογονούν, έχει προφανώς ανάγκη την καταλυτική επίθεση της πραγματικότητας για να ωριμάσει μέσα σε λίγη ώρα, και να οδηγηθούν έτσι τα μέλη της προς την έξοδο. Και αν στις παλιές εποχές, οπότε και ο χρόνος σήμαινε υπομονή, αυτή η έξοδος επιτελείτο σε ηλικία ώριμη, αφού πρώτα είχε συντελεστεί και η αποστολή της διαιώνισης του είδους, και μιλούσαμε για ιδιόρρυθμους γέροντες που ακολουθούσαν την ασκητική τής σοφίας, στην εποχή μας που ανήκει στις πολεμικές εποχές, η αποσύνθεση γίνεται νωρίς, πριν οι ανήλικοι πάρουν το δρόμο για τις δικές τους αυταπάτες, ενώ η οικογένεια βρίσκεται στη νεότητά της. Το ρομαντικό γεύμα διακόπτεται από την πραγματικότητα που εισβάλλει με ματωμένη μπλούζα και το σοκ που ακολουθεί αργά και βασανιστικά τις επόμενες ώρες μετατρέπεται σε κρεσέντο ομολογιών αποτυχίας απο όλες τις πλευρές. Μιας αποτυχίας εκπληρώσεως θεμελιακών ανθρώπινων στόχων. Το ανθρώπινο πρόσωπο των χαρακτήρων μας, στηριγμένο σε αξίες που στις παλιότερες ιστορικές εποχές χαρακτηριζόταν από τις σταθερές του νόμου της ζούγκλας και της εντομικής αντίληψης του ενστίκτου, ή τους κανόνες της αγελαίας αντίληψης του τύπου «ή εμείς ή αυτοί», ακόμη και απ' αυτή την αστική αντίληψη της οργανωμένης κοινωνίας και των θεσμών της, αποδεικνύεται επίπλαστο. Η κρίση ήρθε πολύ νωρίς. Και οι χαρακτήρες τού Κέλλυ καλούνται να ωριμάσουν πρώιμα και μέσα σε λίγες ώρες. Αν κάτι σ' αυτό το μεγάλο έργο είναι πράγματι σύγχρονο, είναι αυτή η κλήση των χαρακτήρων να γεράσουν μέσα σε λίγες ώρες. Και για να γίνει αυτό, πρέπει να μετατραπούν από απλοί χαρακτήρες, σε τραγικούς ήρωες.

Τα τρία πρόσωπα αυτού του δράματος είναι ισότιμα. Καλός και κακός δεν υπάρχει. Είναι και οι τρεις δέσμιοι των παθών και των καθηλώσεων που τους επιβάλλουν οι κοινωνικές τους εμπειρίες, που είναι ποτισμένες με τρεις διαφορετικούς τύπους ανταγωνισμού. Ένας μέσος θεατής θα αναγνωρίσει ίσως στο πρόσωπο του Λίαμ το Κακό. Θα συγκινηθεί με τα δραματικά διλήματα και την αγωνία τής Έλεν να υποστηρίξει τον μικρό προστατευόμενο αδελφό της. Θα διακρίνει τα ηθικά κίνητρα στην αντίδραση του Ντάνυ και θα λυπηθεί για την κατάντια του. Κάποιος άλλος, κουβαλώντας άλλα βιώματα θα μπορούσε να νοιώσει άλλο συνδυασμό συναισθημάτων για τα τρία αυτά πρόσωπα. Όμως αυτό που παίζεται στο έργο αυτό δεν είναι το άν οι χαρακτήρες θα ξεπεράσουν τις ιδιαίτερες αγκυλώσεις τους, ούτε πόσοι σκελετοί θα βγούν από την ντουλάπα, ούτε κάν ποιος είχε το δίκιο, ποιος πήγε αδικοχαμένος ή ποιος καλά έπαθε αυτό που έπαθε. Αυτό που ζητούν αυτά τα πρόσωπα είναι η ελευθερία. Όχι η ελευθερία από την κακή γειτονιά και τη βία, αλλά η ελευθερία από τα μεταξύ τους δεσμά. Κανείς από τους τρεις δεν το ξέρει όταν το έργο αρχίζει. Ένας-ένας όμως το καταλαβαίνουν. Ο καθένας με τον τρόπο που του αρμόζει.
Τα «Ορφανά» έχουν παιχτεί σε δύο εκδοχές, ως προς το τέλος τους. Επέλεξα αυτή που συμφωνούσε με τη δική μου τραγική θεώρηση, που είναι και η λιγότερο πολιτικώς ορθή.

b.

 
Από το πρόγραμμα της παράστασης - βιογραφικά των ηθοποιών
Posted by at
Labels: ,

No comments:

Post a Comment

Subscribe to: Post Comments (Atom)