200 χρόνια από την γέννηση του Φρειδερίκου 'Eνγκελς

 

 

 Του Κωστή Μπασογιάννη

Στις 28 Νοεμβρίου του 1820 γεννήθηκε στο Μπάρμεν τής Πρωσικής Ρηνανίας ο Φρειδερίκος Ένγκελς. Ένας μεγάλος επαναστάτης, προδότης τής αστικής τάξης στην οποία ανήκε, για χάρη τής Επανάστασης. Πέρασε όλη του τη ζωή στη σκιά τού αδελφικού του φίλου, του Κάρολου Μαρξ. Ο Έγκελς, παραδεχόμενος μεγαλόκαρδα την μεγαλοσύνη τού φίλου του, επέλεξε να είναι εκείνος που θα κάλυπτε οποιοδήποτε κενό στην ζωή, στην επιβίωση, στην προσωπικότητα, στην παραγωγικότητα και στην αποτελεσματικότητα τού Μαρξ, χωρίς ποτέ να διεκδικήσει για τον εαυτό του την κυριαρχία, τα εύσημα και οποιαδήποτε άλλη αμοιβή. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο ίδιος δεν ήταν ένας μεγάλος θεωρητικός τής επανάστασης. 

 

Συνέγραψε μαζί με το φίλο του μια σειρά έργων μεταξύ των οποίων το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Μας χάρισε έργα αποκλειστικά δικά του μεγάλης αξίας όπως «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία (1845)», «Αντί-Ντύρινγκ» (1878), «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους» (1884), «Ουτοπιστικός και επιστημονικός σοσιαλισμός», και άλλα. Κατάφερε και συμπλήρωσε μετά το θάνατο του Μαρξ την έκδοση τού μεγάλου έργου τού φίλου του, του «Κεφαλαίου», επεξεργαζόμενος τα δυσανάγνωστα χειρόγραφα του Μαρξ, με σεβασμό στο αυθεντικό κείμενο. Εξέδωσε, έτσι, και προώθησε τον δεύτερο και τρίτο τόμο, που ο Μαρξ δεν είχε προλάβει να εκδώσει. Ηγήθηκε τού παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος μέχρι τον θάνατό του, ενός κινήματος στο οποίο αφιέρωσε όπως και ο Μαρξ τη ζωή του, την οποία και διακινδύνεψε ουκ ολίγες φορές στα πεδία τών μαχών.

 

...«Οι δυνάμεις που δρουν κοινωνικά, δρουν ακριβώς όπως και οι δυνάμεις της φύσης: Στα τυφλά, βίαια, καταστρεπτικά, εφόσον δεν τις γνωρίζουμε και δεν τις υπολογίζουμε. Από τη στιγμή, όμως, που τις γνωρίζουμε και κατανοούμε τη δραστηριότητά τους, τις κατευ­θύνσεις τους, τις επιδράσεις τους, εξαρτάται μόνο από μας να τις υποτάξουμε όλο και περισσότερο στη βούλησή μας και να τις αξιο­ποιήσουμε για να πετύχουμε τους στόχους μας. Αυτό ισχύει ιδιαί­τερα για τις σημερινές, πανίσχυρες παραγωγικές δυνάμεις. Όσο αρ­νούμαστε επίμονα να κατανοήσουμε τη φύση και το χαρακτήρα τους -ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και οι υπερασπιστές του αντιτάσσονται στην κατανόηση αυτή- τόσο οι δυνάμεις αυτές θα επιδρούν παρά τη θέλησή μας, ενάντια σε μας και τόσο θα κυριαρχούν επάνω μας, όπως αναπτύξαμε εκτενώς. Από τη στιγμή, όμως, που κατανοούμε τη φύση τους, μπορούν να μεταβληθούν στα χέρια των συνεταιρισμένων παραγωγών από δαιμονικούς δεσπό­τες σε υπάκουους υπηρέτες»...

 

 ...«Αφού ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής μετατρέπει όλο και περισσότερο τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού σε προλε­τάριους, δημιουργεί τη δύναμη που είναι αναγκασμένη να συντελέ­σει αυτή την ανατροπή, αν δε θέλει να καταστραφεί. Αφού σπρώ­χνει όλο και περισσότερο προς τη μετατροπή των μεγάλων, κοινω­νικοποιημένων μέσων παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία, δείχνει ο ίδιος το δρόμο προς τη διεξαγωγή αυτής της ανατροπής. Το προλε­ταριάτο καταλαμβάνει την κρατική εξουσία και μετατρέπει πρώτα τα μέσα παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία. Όμως, μ' αυτό τον τρόπο αναιρεί τον εαυτό του σαν προλεταριάτο, αναιρεί όλες τις ταξικές διαφορές και ταξικές αντιθέσεις και μαζί μ' αυτό και το κράτος σαν κράτος»...

Friedrich Engels, Anti-Dühring (1878 )
 

 

 Εκατόν σαράντα δύο χρόνια μετά την έκδοση των παραπάνω αράδων, και μετά την εμπειρία του εικοστού αιώνα, είναι σαφές ότι η συνέχιση της ανάπτυξης της επαναστατικής θεωρίας είναι μια αναγκαιότητα που μοιραία θα συμβεί, αφού οι κοινωνικές δυνάμεις τής εργασίας που θα μετασχηματίσουν την κοινωνία έχουν κι αυτές αναπτυχθεί σε νέα σχήματα, με νέες γνώσεις, εμπειρίες και δεξιότητες. Επίσης, ο τρόπος αντίδρασης τού συστήματος έχει εξελιχθεί έτσι, που μια νέα παράμετρος, όχι τόσο ερευνημένη από τους κλασσικούς έχει παρουσιαστεί. Εκείνη τής βαθειά εγκατεστημένης και πολύπλοκης μαζικής αλλά και ατομικής ψυχολογίας που το υπερώριμο πλέον κεφαλαιοκρατικό σύστημα έχει εγκαταστήσει σε όλα τα επιμέρους υποκείμενα που λειτουργούν στα πλαισιά του. 

 

 

Αυτή η εγκατάσταση δεν έγινε βάσει συνομωτικού σχεδίου. Ήταν μια νομοτέλεια που κανείς δεν μπόρεσε να την προβλέψει στο παρελθόν, αλλά την βλέπουμε τώρα μπροστά μας και την προσλαμβάνουμε με την μορφή ένός χαοτικού όλου. Αυτό το χάος έχει την ανάγκη μελέτης και κατανόησης, κατ' αναλογία με όσα μας διαμηνύει από το βάθος τού παρελθόντος ο Ένγκελς. Η εργασία αυτή είναι δύσκολη, αλλά είναι αναπόφευκτο να γίνει. Γιατί ποτέ η μέχρι τώρα Ιστορία δεν αρνήθηκε στον άνθρωπο την ανάπτυξή του. Αρκεί εκείνος να αποδεχόταν και να σεβόταν την διαδικασία ωρίμανσης των σταδίων της, και να συνεργαζόταν με την λειτουργία της. Και η συνεργασία αυτή, όσο κι αν φαίνεται αντιφατικό, είναι επαναστατική. Γιατί στην συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, το δίλημμα εμφανίζεται σαφώς: συνεργασία με την Ιστορία ή συνεργασία με το σύστημα. Επαναστατική πορεία προς μια κοινωνία που να αρμόζει σε ανθρώπους, ή παγκόσμια καταστροφή.

Μπασὸ...